CZORSZTYN

Czorsztyn
wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Czorsztyn.

Czorsztyn położony jest na wschodnim skraju Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, na pograniczu Pienin i Gorców nad Zbiornikiem Czorsztyńskim. Obecny Czorsztyn był do momentu powstania zbiornika retencyjnego znany jako Czorsztyn Nadzamcze. Sama wieś Czorsztyn mieściła się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego. Część Czorsztyna mieszcząca m.in. siedzibę władz gminy Czorsztyn, znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania znajdującego się ok. 1,5 km od wsi Czorsztyn, w kierunku Nowego Targu. Miejscowość turystyczna i wypoczynkowa z rozwiniętą infrastrukturą turystyczną: baza noclegowa, przystań statków spacerowych, znakowany szlak turystyczny. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. W tym okresie został rozpoczęty i ostatecznie zrealizowany plan budowy zbiornika retencyjnego znanego obecnie jako Jezioro Czorsztyńskie (Zbiornik Czorsztyński). Powstanie owego zbiornika zamknęło historię starego Czorsztyna mieszczącego się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego oraz rozpoczęło historię nowego Czorsztyna powstałego z rozbudowy Czorsztyna Nadzamcze. Okolica podhalańska posiada wyraźnie wyodrębnioną autentyczną i żywą kulturę lokalną, na którą składa się folklor góralski; m.in. gwara podhalańska, będąca dobrze rozpoznawalna w Polsce. Charakterystyka folkloru widoczna jest dodatkowo w kuchni, rękodziele ludowym, a także muzyce, tańcu i oryginalnym stroju podhalańskim.

Okolice Czorsztyna to jeden z najpiękniejszych rejonów Polski. Byliśmy w tych stronach już nie raz i zapewne jeszcze tam wrócimy by cieszyć oczy krajobrazami.

Jezioro Czorsztyńskie, położone jest w pięknej okolicy w otulinie Pienińskiego Parku Narodowego, to jedna z największych atrakcji turystycznych Pienin. Zbiornik znajduje się na rzece Dunajec, w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy Pieninami i Gorcami. Jezioro o linii brzegowej o długości prawie 30 km powstało podczas budowy zapory wodnej na Dunajcu w Niedzicy, dziś oferuje możliwości nadwodnego wypoczynku: kąpieli, nurkowania, żeglowania, wędkowania. Choć sam Zbiornik Czorsztyński pełni wiele ważnych funkcji, turystów zainteresuje przede wszystkim możliwość odbycia spacerowego rejsu statkiem po jego wodach.

Współcześni historycy wiążą początki zamku z działalnością św. Kingi jako Pani Sądeckiej, identyfikując zamek z warownią o nazwie Wronin, wymienioną w dokumencie z 1320 r. Odpowiada to datowaniu przez archeologów resztek drewnianych budowli z najstarszej warstwy na 3. ćwierć XIII w. W kolejnej fazie datowanej na przełom XIII i XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę w typie ""stołpu"", podobną do wież zamków w Rytrze i Czchowie. Fundamenty tej wieży odnalezione zostały w czasie ostatnich prac archeologicznych. Przyjmuje się, że nieco później powstał kamienny mur obwodowy na kulminacji skały. Znaczna rozbudowa zamku nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego. Janko z Czarnkowa w Kronice Katedralnej Krakowskiej zamieszcza informację o fundacji zamku przez tego króla. Jednak według Jana Długosza Kazimierz Wielki jedynie rozbudował zamek i otoczył go murami obronnymi. W tym czasie zamek stał się jednym z ważniejszych założeń obronnych kraju, z uwagi na położenie przy rozwidleniu szlaków handlowych, w tym ważnej drogi handlowej i dyplomatycznej na Węgry. Usytuowanie na wyniosłej skale pozwalało na kontrolę znacznej części doliny Dunajca. (...) Wg innych źródeł około roku 1350 zabiegający o bezpieczeństwo granicy z Węgrami Kazimierz Wielki wystawił murowany zamek. W następnych stuleciach zamek był ośrodkiem władzy królewskiej i siedzibą mianowanych dożywotnio starostów. Dawne kroniki wspominają przejazdy i pobyty monarchów. Kilka razy był oblegany. W 1598 roku zdobył go i ograbił Olbracht Łaski. W 1651 bronił się tu Kostka Napierski, który wzniecił na Podhalu chłopską rebelię. W roku 1769 na zamku szukali schronienia konfederaci barscy. Około roku 1795 spłonął od uderzenia pioruna. W XIX wieku był już tylko malowniczą ruiną. Dawne dobra królewskie przejął rząd austriacki i w roku 1819 wystawił na licytacji. W posiadanie Czorsztyna i kilku sąsiednich wsi weszła rodzina Drohojowskich. Za czasów Drohojowskich powstał zamysł odbudowy zamku. Zadanie to podjął w roku 1992 Pieniński Park Narodowy przystępując do remontu konserwatorskiego.