miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, historycznie na Dolnym Śląsku.
Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką, w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej. Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów neolitu ok. 5000 lat p.n.e. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Jaworze. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu, kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem kultury łużyckiej – (lata ok. 1300–300 p.n.e.). Na przełomie XIX i XX wi. odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku Stary Jawor – Brachów cmentarzysko popielnicowe. W latach 1880–1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika złotego diademu, wykonanego z blachy, odkrytego w okolicach miejscowości Męcinka (Mnisi Las), związanego z kręgiem śródziemnomorskiej kultury mykeńskiej. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska, co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze, wspominanej przez kronikarzy. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym ratuszu. W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich – bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W 1203 r. wybuchł pożar – spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady. Nie ostał się też ośrodek kultu pogańskiego na Barciszowej Górze obok Jawora. W 1230 r. w miejscowości Borek, obok Jawora, miał się urodzić polski fizyk, matematyk i filozof Witelon. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława II Rogatki w 1242 roku, gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie, ponieważ nie zachował się akt lokacyjny. Jawor stał się stolicą Księstwa jaworskiego[, które zostało utworzone ok. 1274 r. przez Bolesława II Rogatkę. Wydzielił on swojemu najstarszemu synowi, Henrykowi V Brzuchatemu, własną dzielnicę, obejmującą takie miasta jak Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawa”. Rozwój miasta, zarówno gospodarczy, jak i terytorialny, przypadł na lata rządów księcia Bolka I Surowego od 1278 r. także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpadło się na trzy części. W 1312 r. jaworska dzielnica przypadła drugiemu synowi Bolka I Surowego, księciu Henrykowi I jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje, m.in. prawo do warzenia piwa. Do 1392 r. Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Po śmierci Bolka II Małego w 1368 r. Księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako oprawa wdowia, w ręce Agnieszki Habsburskiej i dopiero po jej śmierci w 1392 r. zostało połączone z Koroną Czeską. Pozostało ono niezależne najdłużej ze wszystkich księstw śląskich, utrzymując do tego roku swą samodzielność. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta, które zamieszkiwało wtedy ponad 3000 osób. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ośrodka administracyjnego, do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W 1420 r. z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską. W wyniku wojen śląskich (1740–1763) Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król, Fryderyk II Wielki, zreformował administrację w mieście, czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń, w 1862 r. zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856–1902 przeprowadzono linię kolejową m.in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (później Kuźnia Jawor SA) oraz cukrownia. W 1849 r. powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (niem. Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta. W 1940 r. w Jaworze mieszkało ponad 13 000 osób. W 1945 r. miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy Armii Czerwonej. Do Jawora przyłączono miejscowość Stary Jawor, która obecnie jest jedną z dzielnic miasta. Po jej przyłączeniu Jawor przesunął swe granice w stronę północno-zachodnią.
Jawor to urocze miasteczko, które zapewne robi wrażenie na nie jednym turyście. Szczególnie piękny jest Kościół Pokoju. Nam nie udało się go zobaczyć wewnątrz. Był niestety zamknięty a szkoda bo ze zdjęć w internecie widać, że jest w nim co podziwiać. Chodząc po mieście zauważyliśmy wiele zaniedbanych budynków, wręcz ruder i to w centrum miasta. Widać, że włodarzy miasta interesuje tylko rynek i nic poza nim. Nawet zamek, który mógłby stać się dodatkową wizytówką miasta jest w fatalnym stanie i wymaga jak najszybszego remontu by nie stać się ruiną nie do odrestaurowania.
Kościół Pokoju – drewniany kościół ewangelicki o konstrukcji szachulcowej, usytuowany w mieście Jawor, jest zabytkowym budynkiem sakralnym wybudowanym na mocy porozumień pokoju westfalskiego zawartego w 1648 i kończącego wojnę trzydziestoletnią. Został wybudowany w latach 1654–1655 według projektu Albrechta von Säbischa z zastosowaniem konstrukcji ryglowej. Budowla powstała z materiałów nietrwałych: drewna, słomy i gliny. Na uwagę zasługuje barokowe wyposażenie wnętrza: ołtarz, ambona i chrzcielnica. Po stronie północnej i południowej wzniesiono po cztery kondygnacje empor, których parapety zdobią obrazy ilustrujące Stary i Nowy Testament oraz pejzaże z zamkami i tarcze heraldyczne. Wszystkie elementy konstrukcyjne pokrywają polichromie o motywach fantazyjnie zwiniętych wici roślinnych. Ten obiekt wyróżnia się na tle historii sztuki europejskiej II połowy XVII w. ze względu na swą unikatowość i wysokie walory artystyczne. Jest jednym z trzech tzw. Kościołów Pokoju wybudowanych po wojnie trzydziestoletniej i jednym z dwóch zachowanych do dziś (drugi w Świdnicy). Kościół z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Rynek - zabytkowa zabudowa rynku (XVI, XVII w.). Rynek ma kształt prostokąta o wymiarach 140x65 m. Najstarsze kamieniczki znajdują się w pierzei południowej. Wschodnia pierzeja została zniszczona w 1945 roku. odbudowano ją w latach 60. XX w.
Teatr Miejski - budynek Teatru Miejskiego wzniesiono pod koniec XVIII wieku, później ze względu na brak renowacji instytucję zamknięto w połowie XIX wieku. Sam budynek pełnił m.in. funkcje banku. Jeszcze pod koniec XIX wieku i na pocz. XX wieku budynek wyremontowano w stylu neorenesansowym, przywracając mu funkcje teatralne. Przed II wojną światową przyjął nazwę Teatru Prowincjonalnego Dolnego Śląska.
Ratusz – budowla została wzniesiona w latach 1895-1897 w stylu neorenesansowym, przy wykorzystaniu gotyckiej wieży, pochodzącej z poprzedniego ratusza. Obecnie budowla jest siedzibą władz miejskich Jawora. Pierwszy ratusz w Jaworze został wzniesiony na początku XIV wieku, w latach następnych był wielokrotnie przebudowywany. Po pożarach w 1846 i 1895 roku budowla została rozebrana, a na jej miejscu w roku 1897 został postawiona nowa siedziba władz miasta. Projekt w stylu neorenesansu niderlandzkiego wykonał berliński architekt H. Guthe. Z poprzedniego ratusza została tylko wieża. Decyzjami wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 8 października 1963 z i 16 kwietnia 1977 roku ratusz został wpisany do rejestru zabytków. Bryła ratusza jest rozczłonkowana, posiada dwa masywne skrzydła, z kamiennym boniowanym cokołem. Z poprzedniej budowli zachowała się jedynie gotycka wieża o wysokości 65 metrów, w dolnej części czworoboczna, wyżej ośmioboczna, posiadająca w górnej części galeryjkę, u podstawy której są rzygacze w formie maszkaronów Powyżej galeryjki jest barokowy hełm z podwójną latarnią. W narożnikach wieży umieszczono posągi rycerzy z tarczami herbowymi, uosabiające władców Jawora. Wewnątrz znajduje się sala rajców z największymi witrażami w budynku świeckim na Dolnym Śląsku, wykonanymi w 1897 roku w Berlińskim Instytucie Witraży według projektu Juliusa Jursa. Obecnie ratusz jest siedzibą władz samorządowych i administracyjnych Jawora.
Kościół św. Marcina – Kościół katolicki.
Eklektyczny, wielokrotnie przebudowywany zamek piastowski zbudowano pierwotnie w średniowieczu. Zachowany zamek kryje w swych murach ślady pierwotnej zabudowy. Kompleks zamkowy ma powierzchnię użytkową 6072 m kw. i kubaturę 18500 m sześciennych. Początkiem zamku była wieża obronno mieszkalna, którą otaczał wał i fosa. Powstanie wieży to czas przed rokiem 1224, w którym to wspomina się o kasztelanie rezydującym w Jaworze Radosławie z Bolesławca. Po roku 1274 w którym powstało księstwo jaworskie, zamek stał się książęcą rezydencją i z tym faktem łączy się jego rozbudowę w latach późniejszych. Bolko I pod koniec swojego panowania zabezpieczając stołeczne miasto Jawor od zagrożenia czeskiego otoczył je murami obronnymi, wtedy zamek ufortyfikowano kamieniem zastępując drewniano-ziemne umocnienia. Zamek do 1368 roku był domem książąt jaworsko-świdnickich, a potem przez krótki czas był w posiadaniu księżnej Agnieszki, po której Jawor przejęli starostowie królów czeskich. W 1490 r. gościł tutaj król czeski Władysław Jagiellończyk, a niespełna 200 lat później Marysieńka Sobieska. Wielokrotnie przebudowywany i odbudowywany po zniszczeniach (np. z wojny trzydziestoletniej) stracił swój wygląd średniowiecznej warowni. Od czasu wojen śląskich kiedy Śląsk został zajęty przez Prusy aż do roku 1956 r. zamek pełnił rolę więzienia. W roku 1751 przebudowano wieżę zegarową, która pełniła funkcje dozorujące więzienie.
Miejscowa wieża ciśnień powstała pod koniec XIX wieku. Jej budowa była związana z powstaniem systemu wodociągowego w Jaworze. Obecnie zabytek stoi na Placu Seniora.
Umieszczone zdjęcia wykonano: czerwiec 2015