OŚWIĘCIM

Oświęcim
miasto w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu oświęcimskiego oraz gminy wiejskiej Oświęcim.

Oświęcim leży w centrum Kotliny Oświęcimskiej, pomiędzy Pogórzem Karpackim a Wyżyną Śląską. Z okolicznymi regionami łączą dogodne połączenia kolejowe, drogowe i wodne. Przez miasto przepływa rzeka Soła. Miasto znajduje się przy ujściu Soły do Wisły. Miasto ma ponad 800-letnią historię i należy do najstarszych piastowskich grodów kasztelańskich w Polsce. Według zachowanych dokumentów około 1179 r. gród oświęcimski został przekazany przez Kazimierza Sprawiedliwego na rzecz swojego bratanka Mieszka Plątonogiego, księcia opolskiego i raciborskiego. Od tego momentu losy związane były z dziejami Śląska i Małopolski, a w XIV w. również z historią Korony Czeskiej. Za rządów księcia opolskiego Władysława I (ok. 1272 r.) Oświęcim otrzymał lwóweckie prawa miejskie. Potwierdzono je 3 września 1291 r. rozszerzając dodatkowo o nowy przywilej gospodarczy i sądowniczy. W 1281 r. ziemia oświęcimska weszła w skład nowo powstałego księstwa cieszyńskiego, a w latach 1312-1317 powstało księstwo oświęcimskie, którego władcą był książę Władysław. W 1327 r. księstwo zostało uzależnione od Czech na ponad wiek. W 1445 r. nastąpił jego podział na księstwa: oświęcimskie, zatorskie i toszeckie. W 1457 r. książę Jan sprzedał księstwo oświęcimskie królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, dzięki czemu Oświęcim znów wrócił do Polski w granicach, której pozostawał przez następne 330 lat. 19 marca 1454 r. Jan IV (ostatni książę oświęcimski) złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 r. sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kop groszy praskich. Od tego momentu zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa[12]. W 1564 r. księstwo oświęcimskie i zatorskie wcielono od Korony Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski. Przed inkorporacją, w księstwie orzekał sąd ziemski ławniczy zw. gajonym, osobno dla części oświęcimskiej i osobno dla zatorskiej. Po inkorporacji, dwoma przywilejami z 1563 r. i 1564 r. uregulowano kwestię wprowadzenia prawa polskiego. Miasto stało się wówczas siedzibą sądownictwa szlacheckiego dla miejscowej szlachty. Tutaj zbierał się nowo powołany sąd grodzki. Z przewidzianego utworzenia sądu ziemskiego szybko jednak zrezygnowano i pozostawiono tylko w nieodległym Zatorze. W okresie wojen szwedzkich Oświęcim został poważnie zniszczony, a wraz z I rozbiorem Polski w 1772 r. ziemia oświęcimska została wcielona do zaboru austriackiego, aż do 1918 r. Cesarz austriacki tytułował się między innymi jako Książę Oświęcimia. W latach 1920-1931 miasto było siedzibą powiatu, ale w 1932 r. powiat oświęcimski zlikwidowano. We wrześniu 1939 r. miasto zostało zajęte przez Wehrmacht. Wycofujące się z Oświęcimia i okolic Wojsko Polskie wysadziło w powietrze most na rzece Sole, łączący lewo i prawobrzeżną część miasta. Oświęcim został wcielony do III Rzeszy dekretem Hitlera z 8 października 1939 r. W czasie II wojny światowej znajdował się tutaj największy niemiecki obóz koncentracyjny i ośrodek zagłady Auschwitz-Birkenau. W skład kompleksu wchodził obóz macierzysty KL Auschwitz I w Oświęcimiu, KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince, KL Auschwitz III-Monowitz w Monowicach oraz system wielu podobozów. W 1941 r., biorąc pod uwagę dogodne położenie miasta oraz możliwości techniczno-surowcowe terenu, koncern IG Farben przyjął od rządu niemieckiego zlecenie wybudowania i uruchomienia na jego wschodnich obrzeżach fabryki chemicznej, która miała wytwarzać produkty niezbędne w czasie wojny dla potrzeb militarnych.

Rzeka Soła jest największym walorem przyrodniczym i krajobrazowym w Oświęcimiu (dł. 88,9 km). Przepływa m.in. przez Kotlinę Żywiecką, Beskid Mały i Pogórze Śląskie. Rzeka jest pierwszym dużym prawobrzeżnym dopływem Wisły. Soła leżąca w granicach Oświęcimia należy do Zespołu Przyrodniczo - Krajobrazowego "Dolina rzeki Soły". Znaczna część tego obszaru to użytki ekologiczne, chroniące lasy wierzbowo- topolowe; są to - Łęg Stare Stawy, Łęg Za Torami, Łęg Kamieniec oraz Łęg Błonie.

Kościół Księży Salezjanów pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych z dzwonnicą, kaplicą i zespołem kościoła Salezjanów - znajduje się ok. 100 m na południe od rynku miasta przy ulicy Władysława Jagiełły. Kościół został zbudowany w I połowie XIV wieku dla dominikanów sprowadzonych tutaj prawdopodobnie przez księcia cieszyńskiego Mieszka. Budowę klasztoru kontynuowali książę oświęcimski Władysław i jego żona Eufrozyna. W roku 1594 dominikanie przekształcili dotychczasowy kapitularz na kaplicę z okazji kanonizacji św. Jacka. Była ona orientowana podobnie jak kościół. W latach 1608-1610 kościół był przebudowywany w stylu renesansowym. Po likwidacji klasztoru przez cesarza Józefa II, zamieniony w pierwszej ćwierci XIX wieku na magazyn, kompletnie zrujnowany. Budynek po pewnym czasie trafił w ręce żydowskie i popadł w ruinę. W 1895 roku w czasie procesji z okazji Bożego Ciała na ruinach kościoła objawiła się Matka Boska, co stało się impulsem do odzyskania i odbudowy kościoła przez społeczność katolicką miasta Oświęcim. W stulecie wydarzenia kościół został uznany za Sanktuarium Matki Bożej Wspomożenia Wiernych. Kościół został odrestaurowany przez salezjanów, zatracił jednak pierwotny charakter - obecnie jest neogotycki. Prezbiterium zostało zamienione na nawę z uwagi na wejście od ulicy Jagiełły (przedtem z boku kościoła). Dzięki temu nie jest już orientowany tak jak kaplica (kapitularz) św. Jacka, z którą pierwotnie stanowił zespół klasztorny. Kościół jest murowany - ceglany. Nawa (dawne prezbiterium) zamknięta jest prostokątnie, trójprzęsłowa, ze sklepieniem żebrowym, sześciopolowym po restauracji. Ponieważ pierwotne sklepienie nie zachowało się, istnieją tylko częściowo służki sklepienne, od południa i północy w każdym przęśle po dwa okna ostrołukowe z kamiennymi maswerkami. Nawa główna oddzielona ostrołukową tęczą, obszerna z galeriami i chórem przerobiona podczas przebudowy. We wnękach małe okna i ołtarze. Ołtarz główny z obrazem i rzeźbami nawiązuje do wezwania kościoła i świętych salezjańskich. Ściana wejściowa z trójkątnym szczytem z oknem rozetowym. Na zewnątrz kościół opięty szkarpami. Przy prezbiterium szkarpy dwuskokowe, przy nawie trójuskokowe.

Pomnik św. Jana Bosko

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - kościół znajdujący się na północ od rynku starego miasta na osi wschód-zachód. Jest widoczny przy wjeździe na most od zachodu.Wzmiankowany w latach 1325-1327. Jako murowany również u Jana Długosza. Data powstania kościoła nie jest dokładnie znana. Był wielokrotnie przebudowywany, przed 1530 rokiem niewiele wiemy o jego strukturze architektonicznej. Przebudowany w 3. ćwierci XVII w. Restauracja po pożarze w 1863 r. Wieża kwadratowa zbudowana ostatecznie w latach 1863-77, wcześniej dolna część z końca XVI w. Orientowany, murowany, prostokątne prezbiterium dwuprzęsłowe, od południa zakrystia. Od północy kaplica Chrystusa ukrzyżowanego. Prezbiterium połączone z korpusem tęczą o łuku półkolistym. Korpus trzynawowy, halowy, dwuprzęsłowy z chórem. Nawa główna otwarta do naw bocznych z każdej strony dwiema arkadami filarowymi prostokątnymi z dekoracją pilastrową. Sklepienia prezbiterium i nawy kolebkowe z lunetami na gurtach. Chór muzyczny na szerokość korpusu na trzech arkadach, parapet chóru łukowo wygięty pośrodku. Parapet chóru jak i sklepienia dekorowane figurami geometrycznymi ze stiukowych listew profilowanych. W oknach prezbiterium i naw bocznych różnokolorowe witraże. Od północy mała kaplica św. Maksymiliana Marii Kolbego. Od zachodu na osi wysoka wieża zegarowa z kruchtą. W górnej kondygnacji zdobiona motywem czworoliścia. Na zewnątrz kościoła na narożnikach prezbiterium szkarpy, także wieża oszkarpowana. Na dachu korpusu sygnaturka. Na ścianie wschodniej prezbiterium krucyfiks z 2. poł. w. XVII. We wnętrzu portale; z kruchty do północnej nawy bocznej i z prezbiterium do zakrystii gotycko-renesansowe, ten z datą 1529 r. Drzwi do zakrystii żelazne obite blachą w kratę podobne drzwi między nawą północną a kaplicą św Maksymiliana. Ołtarz Główny odnawiany wielokrotnie (ostatnio w 2004 roku), późnobarokowy z 1. ćwierci XVIII w. Figury ołtarzowe apostołów śś. Piotra i Pawła oraz czterech aniołów późnobarokowe. Chrzcielnica marmurowa z pokrywą blaszaną z datą 1613 r. Obrazy barokowe w ołtarzach bocznych św. Jacka i św. Dominika. Feretron późnobarokowy, krucyfiks z XVII w., także liczne epitafia od barokowych do klasycystycznych. Ambona późnobarokowa na północnej ścianie prezbiterium przy przejściu w korpus nawowy pod łukiem tęczy.Podczas II wojny światowej budynek przykościelnej plebanii został przywłaszczony przez Gestapo na swoją siedzibę. Po wojnie w budynku znajdował się Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Oświęcimiu.

Zamek  - budowla wzniesiona w średniowieczu na szczycie wzgórza, na prawym brzegu rzeki Soły w Oświęcimiu. Pierwsze wzmianki o kasztelanii oświęcimskiej pochodzą z okresu, gdy została ona przyłączona do księstwa opolskiego (lata 1177–1179). Przebudowę i umocnienie obronne zamku przypisuje się synowi Mieszka Plątonogiego księciu Kazimierzowi. Zamek składa się z XIII-wiecznej wczesnogotyckiej wieży obronnej krytej dachem, dwukondygnacyjnego, podpiwniczonego budynku wzniesionego na planie prostokąta (stare skrzydło zamku z początku XVI wieku) i łącznika z lat 1929–1931 wybudowanego na miejscu starszej zabudowy. Znaczną część fortyfikacji zabrała zmieniająca przez wieki swój bieg rzeka. Na wzgórzu zamkowym znajdują się resztki murów obronnych, bastei. Pod zamkiem ciągną się dwa tunele: starszy (zbudowany przed 1914 r.) i drugi wydrążony przez Niemców (1940–1944). Tunel ten pełnił funkcję schronu przeciwlotniczego. Wieżę zbudowano na rzucie kwadratu o boku 10,5 m, jej ściana zachodnia została wysunięta poza obrys murów o około 2 m, a cała wieża 1,5 m ponad poziom najstarszej części muru. Po wzniesieniu kamiennej budowli do wysokości 1,7 m nad poziom fundamentów, prace z nieznanych przyczyn przerwano, a po wznowieniu budowy zmieniono materiał budowlany na cegłę. Zastosowano technikę opus emplectum, cegły ułożono w wątku wendyjskim. Na podstawie zachowanych dokumentów lustracyjnych zamku można opisać wyposażenie i wygląd pomieszczeń. By wejść do zamku, trzeba było przejść po dwóch drewnianych mostach; pomieszczenia, w których podejmowano przybyłych, mieściły się na piętrze. Składały się na nie duża izba sądowa, dwa pokoje i dodatkowa sala. Po drugiej stronie zamku, też na piętrze, znajdowało się kilka izb i kaplica, pod nimi kancelaria i "sklepy" (pomieszczenia dobrze zabezpieczone, być może przechowywano tam księgi grodzkie). Wieża miała dwie lub trzy kondygnacje połączone wewnątrz schodami. Wejście na znacznej wysokości wymagało przystawiania drabiny. W XVI wieku dobudowano drewniane schody zewnętrzne, które nie przetrwały do czasów współczesnych. W dolnej części, do której nie było dostępu z zewnątrz, mieściło się więzienie. Na elewacji wieży widniał zegar. W budynku sąsiadującym z wieżą, oprócz pomieszczeń mieszkalnych, była piekarnia, spiżarnie, sklepione piwnice, kuchnia, browar, słodownia. W zbrojowni przy pierwszej bramie przechowywano hakownice, kusze, działa kopijnicze, pawęże, sulice (krótkie włócznie z żelaznym ostrzem), włócznie, proch strzelniczy, kule żelazne, sypy do kusz. Obecnie jest własnością Urzędu Miejskiego w Oświęcimiu. W 2007 zakończył się pierwszy etap remontu współfinansowanego przez Unię Europejską. W drugim etapie zostanie odrestaurowana gotycka wieża.

Rynek – został wytyczony w połowie XVI wieku jako główny plac handlowy w Oświęcimiu. Pierzeje kwadratowego Rynku stanowiła drewniana zabudowa, a rozplanowanie działek lokacyjnych w wielu przypadkach jest zgodne z obecną zabudową. Wiadomo, że w XVI wieku wzniesiono piętrowy ratusz, ale zabudowa przy rynku nadal była drewniana. Według relacji Jana Nepomucena Gątkowskiego pośrodku rynku znajdował się piętrowy ratusz  z zegarem. Rynek otaczały wówczas trzy kamienice, figura św. Jana Nepomucena i głęboka studnia miejska. Na rynku obok ratusza znajdował się również stawek z wodą, której używano podczas gaszenia pożarów. W drugiej połowie XIX wieku, po dwóch pożarach, zabudowę przy rynku odbudowano, w większości murowaną. W czasie II wojny światowej rynek został częściowo przebudowany przez Niemców. Podcienia przy ul. Plebańskiej i w narożniku dawnego Hotelu „Herz” są częściowo zrealizowanym fragmentem projektu kompleksowej przebudowy rynku. W tym czasie została usunięta z rynku płyta Grobu Nieznanego Żołnierza i figura Św. Jana Nepomucena. Wycięto także drzewa, które posadzono w okresie międzywojennym. Dokonana w latach 2012-13 rewitalizacja płyty rynku głównego ukazuje historię miasta poprzez wyeksponowanie i podświetlenie fragmentów murów XVI w.  ratusza  oraz odtworzenie przedwojennej studni miejskiej.

Zabytkowa pompa na rynku.

Rzeźby współczesne na rynku.

Zabezpieczone fundamenty piwnic ratusza miejskiego pochodzące z XVI wieku.

Ratusz – pochodząca z II połowy XIX wieku budowla o historyzujących cechach stylowych, z przewagą elementów neogotyckich, murowana, jednopiętrowa z dwuspadowym dachem. Charakterystyczna jest asymetryczna fasada ratusza, z wieżą w osi głównego wejścia. „Wieża” ta jest zwieńczona attyką z krenelażem i dwoma narożnymi wieżyczkami. Na „wieży” ratuszowej w 1876 roku został umieszczony zegar – wymieniony na nowy w 2001. Budynek dawnego Ratusza od wielu lat nie spełnia już swojej funkcji, jednak od 1993 roku powiewa nad nim herbowa flaga miasta a w samo południe można usłyszeć stąd hejnał Oświęcimia – fragment poloneza skomponowanego przez Aleksandra Orłowskiego. Pierwotny budynek miejskiego ratusza znajdował się pośrodku Rynku już od połowy XVI wieku, odnowiony w 1792 roku spłonął podczas pożaru w 1863. Pracę nad nowa siedzibą magistratu nadzorował architekt Leopold Michla. Od 1875 roku biura władz miejskich funkcjonowały już w nowym obiekcie aż do II wojny światowej a po jej zakończeniu usytuowano magistrat w Zamku.

Od 1987 roku siedziba władz miejskich została przeniesiona do budynku przy ul. Zaborskiej.

Kamienica Ślebarskich - obszerna piętrowa kamienica wzniesiona w XIX w. Wybudował ją ówczesny proboszcz parafii WNMP – Ks. Michał Ślebarski. Jest to jednopiętrowy murowany budynek o neoklasycystycznych cechach stylowych. Podczas II wojny światowej Niemcy w nieznacznym stopniu zmienili wygląd budynku, dostosowując go do nowej funkcji – siedziby swoich władz miejskich. Dodano wówczas małą wieżyczkę na dachu oraz przebudowano wnętrza. Po wojnie kamienica była siedzibą m.in. PZPR a następnie, i tak jest do dziś, Sądu Rejonowego w Oświęcimiu.

Dawny hotel Herz - pochodząca z XIX wieku jednopiętrowa murowana kamienica, w której mieścił się Hotel „Herz”. Z okazji obchodzonej w Oświęcimiu rocznicy powstania styczniowego 1863 roku, w dniu 7 lutego 1915 roku gościł w nim ówczesny brygadier Józef Piłsudski wraz z korpusem oficerskim Legionów Polskich. W czasie II wojny światowej Niemcy przebudowali go w stylu tzw. „Heimatstilu” według projektu Hansa Stosberga. Efektem tej przebudowy są m.in. podcienia w narożniku i mansardowe okna w dachu oraz likwidacja gzymsu i attyki z nazwą Hotel „Herz”. Od wielu lat w budynku mieści się apteka.

Pałac Ślubów - willa doktora Antoniego Ślosarczyka wybudowana w latach 1903-1912. Jest to murowana budowla jednopiętrowa o historyzujących cechach stylowych z przewagą elementów neorenesansowych i neobarokowych. Od wschodu do budynku przylegał duży ogród – dziś jego miejsce zajmuje parking. Willa ta nazywana jest często „zameczkiem” lub „pałacykiem”, ze względu na bogactwo dekoracji mansardowych okien i ryzalit, stylizowany na wieżyczkę. Obecnie budynek nazywany jest również „Pałacem Ślubów”, gdyż po konserwacji i modernizacji przeniesiono tu Urząd Stanu Cywilnego. Na piętrze, z osobnym wejściem od strony ogrodu, znajduje się piękna sala ślubów. W budynku tym od kilku lat ma także swoją siedzibę Rada Miasta Oświęcimia. Najciekawszymi detalami budowli, które na pewno przyciągną niejedno oko spacerującego są m.in. elementy architektoniczne neobarokowe i renesansowe, widoczne od frontu, czyli „barokonizujące” ścianki szczytowe, lukarny zakończone podobnymi daszkami, z opływami nawiązującymi do baroku, czy obramienia wokół otworów okiennych nawiązujące do epoki renesansu. Głównym elementem budynku, przyciągającym uwagę jest niewątpliwie wieża nawiązująca kształtem do wież zamkowych, przekryta dość ciekawym dachem wieżowym, w kształcie niemal piramidalnym. Budynek został przypuszczalnie niedawno wyremontowany co widać przyglądając się jemu bliżej.

Auschwitz - ludzie ludziom zgotowali taki los…

Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu - Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Holokaustu. Utworzony został przez hitlerowców na przedmieściach miasta Oświęcimia, które podobnie jak i inne tereny Polski, było okupowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. Nazwa miasta Oświęcim została zamieniona na Auschwitz i stała się również nazwą obozu. Za początek jego funkcjonowania uważa się 14 czerwca 1940 r., dzień przywiezienia do Auschwitz pierwszego transportu polskich więźniów politycznych. W ciągu następnych lat obóz został rozbudowany i składał się z trzech głównych części: Auschwitz I , Auschwitz II-Birkenau, Auschwitz III-Monowitz oraz z ponad 40 podobozów. Początkowo w obozie więzieni byli i ginęli Polacy. Później osadzono w nim również radzieckich jeńców wojennych, Cyganów oraz więźniów innych narodowości. Od 1942 roku obóz stał się miejscem największego masowego mordu w dziejach ludzkości, dokonanego na europejskich Żydach w ramach hitlerowskiego planu całkowitej zagłady tego narodu. Większość z deportowanych do Auschwitz Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci bezpośrednio po przywiezieniu kierowano na śmierć w komorach gazowych Birkenau. Pod koniec wojny esesmani, usiłując zatrzeć ślady swych zbrodni, rozpoczęli demontaż i niszczenie komór gazowych i krematoriów oraz innych obiektów a także palenie dokumentów. Więźniów zdolnych do marszu ewakuowano w głąb Rzeszy. Tych, którzy pozostali w obozie oswobodzili żołnierze Armii Czerwonej w dniu 27 stycznia 1945 roku. 2 lipca 1947 roku ustawą polskiego Sejmu na obszarze dwóch zachowanych części obozu: Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. W 1979 roku miejsca te wpisano na Listę Obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Budowę Birkenau rozpoczęto w październiku 1941 r., kiedy znacznemu pogorszeniu uległy warunki w obozie KL Auschwitz z powodu przepełnienia. W dużej mierze wiązało się to z osadzeniem wielu przywiezionych jeńców radzieckich po agresji Hitlera na republiki radzieckie. Zaplanowany, nowo budowany obóz w założeniu miał pełnić funkcję jeniecką dla około 100 tys. osadzonych radzieckich żołnierzy. Decyzją Himmlera na początku 1942 r. KL Auschwitz II Birkenau wyznaczono dodatkową rolę związaną z eksterminacją deportowanych z Niemiec Żydów. Tym sposobem miejsce to stało się na obszarze 140 ha największym światowym cmentarzem żydowskim. Wiosną 1942 r. ruszyła niemiecka „maszyna do zabijania” w Auschwitz II i rozpoczęto „totalną” eksterminację przywiezionych więźniów. Od samego początku obóz podporządkowany był administracji obozu macierzystego Auschwitz I.

Umieszczone zdjęcia wykonano: lipiec 2012, czerwiec 2017