Nowy Wiśniczmiasto w woj. małopolskim, w powiecie bocheńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz.
Miasto położone jest na Pogórzu Wiśnickim. Miasto leży w samym centrum Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. Na terenie tego Parku Krajobrazowego, pod zalesionym szczytem wzgórza Bukowiec znajduje się przyrodnicza osobliwość, jaką jest „Kamień Grzyb”. W XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów, a następnie Lubomirskich. Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego. Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił 3 lipca 1863 wielki pożar. Największy rozwój Nowego Wiśnicza nastąpił dzięki Stanisławowi Lubomirskiemu który po odziedziczeniu ogromnego majątku po swoim ojcu stał się fundatorem wielu przedsięwzięć budowlanych na terenie Wiśnicza - klasztor Karmelitów, ratusz, kościół parafialny, szpital oraz rozbudowa zamku. Wszystkie te przedsięwzięcia projektował i nadzorował nadworny architekt Maciej Trapola. W tym miejscu załączam plan Nowego Wiśnicza z zaznaczonymi obiektami wartymi obejrzenia. Pozwoli to na szybsze ich odnalezienie. Rynek, do czasu pożaru z roku 1863 ten główny plac miasta otoczony był drewnianymi domami podcieniowymi, współczesne nie mają z nimi wiele wspólnego.
Pośrodku rynku, obok ratusza została odtworzona zabytkowa studnia z oryginalnym zadaszeniem. Obok niej stoi kamienna figura św. Floriana, wzniesiona w roku 1876 wraz z powołaniem w mieście straży ogniowej. Skutecznie chroni teraz miasto przed groźnym żywiołem. Statuę św. Floriana stojącą na postumencie czworobocznym, otaczają kamienne słupki ogrodzenia, na dwóch z nich znajdują się płaskorzeźby przedstawiające panoramy miasta odwzorowane na podstawie rysunków Jana Matejki (sprzed pożaru miasta).
Ratusz - ufundowany przez Stanisława Lubomirskiego, wybudowany został w latach 1616-1620. Pierwotnie był budynkiem parterowym z galerią oraz dachem w kształcie barokowej cebuli. Po pożarze w roku 1863 zostało dobudowane piętro oraz zmieniony kształt wieży. Obecnie jest ona kwadratowa o trzech kondygnacjach, mieści w sobie klatkę schodową oraz dojście do galerii. Ratusz gruntownie odnowiony przyciąga swoją ciekawą architekturą i wyposażeniem wnętrza. Na parterze budynku mieszczą się sale obrad Rady Miejskiej, na piętrze Urząd Stanu Cywilnego oraz Miejska Biblioteka Publiczna im. Jana Brzękowskiego, a w piwnicach galeria i kawiarnia „Fakt” prezentująca w zmiennych ekspozycjach artystyczny dorobek mieszkańców ziemi wiśnickiej i uczniów PLSP. Kamienna klatka schodowa prowadzi z piwnic do holu ratusza, w którym na uwagę zasługuje tablica honorowych obywateli miasta, fundowana i wykonana przez prof. Czesława Dźwigaja. Na poziomie II piętra obejrzeć można czynny zabytkowy XIX-wieczny zegar o oryginalnych kamiennych naciągach oraz dzwon ufundowany przez radę miejską w 1869 roku, po pożarze miasta. Z galerii udostępnionej do zwiedzania tylko za zgodą przewodnika z Muzeum Ziemi Wiśnickiej, otwiera się piękny widok na panoramę miasta.
Kamieniczka Macieja Trapoli, wschodnia pierzeja rynku, dom nr 20, ciekawa architektonicznie kamieniczka z attyką pochodząca z XVII w., później dom został przebudowany. W ścianę fasady wmurowana została tablica pamiątkowa z napisem: „W tym domu od 1622 r. do śmierci w 1637 r. mieszkał i tworzył Maciej Trapola wybitny włoski architekt, budowniczy zamku, kościoła parafialnego, ratusza i klasztoru Karmelitów. Autor pierwszych pomiarów i założeń urbanistyczno - przestrzennych miasta Nowy Wiśnicz”.
Obecnie w tym budynku mieści się Pizzeria i Kebab Ambrozja.
Wczesnobarokowy kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (1618-1621) - parafia rzymskokatolicka znajdująca się w diecezji tarnowskiej w dekanacie Lipnica Murowana. Erygowana w XVII wieku. Mieści się przy Placu Kościelnym. Początek historii parafii w Nowym Wiśniczu związany jest z rodem Lubomirskich. To Stanisław Lubomirski, założyciel miasta, ufundował wiśnicką świątynię. Parafia w Nowym Wiśniczu została wydzielona przez biskupa Marcina Szyszkowskiego 6 maja 1620 roku z parafii w Starym Wiśniczu. Wiśnicki XVII-wieczny kościół parafialny wraz z plebanią i dzwonnicą został zbudowany w latach 1616 – 1621 z fundacji Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego, przy współudziale architekta Macieja Trapoli. Jest budowlą murowana z kamienia, jednonawową, prostokątną, z zakończonym półkolisto prezbiterium otoczonym obejściem, w którym mieści się przedsionek, zakrystia i dawny skarbczyk. Od strony północnej posiada przybudówkę z połowy XVIII wieku. Na elewacji frontowej, po bokach głównego wejścia znajdują się w niszach figury świętych Piotra i Pawła.
Figura Chrystusa Króla - pomnik ustawiono w pobliżu kościoła nieopodal starej szkoły, w roku 2000. Jego autorem i fundatorem jest wywodzący się z Nowego Wiśnicza artysta rzeźbiarz profesor Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Czesław Dźwigaj. Figura Chrystusa Króla stoi na kuli ziemskiej, która spoczywa na granitowym cokole. Na kuli umieszczono napis ”Jezu Chryste Królu wszechświata błogosław naszą Ojczyznę”. Całość ma 9 m wysokości, z czego sama figura 3,8 m i waży 3,5 tony. Chrystus prawą ręką błogosławi ziemię, na której stoi, a w lewej ręce trzyma berło, na głowie ma pozłacaną koronę. Na cokole umieszczono napisy wykonane w brązie: "Przyjdź Królestwo Twoje” i "Na progu trzeciego tysiąclecia wotum wdzięczności Bogu w Trójcy Jedynemu za wiarę i rodzinny dom".
Figura św. Floriana - na rynku w Nowym Wiśniczu znajduje się urocza, stara, kamienna figurka przedstawiająca św. Floriana. Pochodzi z 1876 roku, ustawiona została w tym samym dniu, gdy w mieście powstała straż ogniowa. Św. Florian jest patronem od pożarów i dlatego zawsze jest przedstawiany z kubłem wody, który wylewa na dom w płomieniach. Figura ta stoi na czworobocznym postumencie, przed ratuszem
Pierwszy w Polsce pomnik Jana Matejki odsłonięty został w 16 października 1993 roku. Na postumencie obok ratusza stanęła ponad 2 m wysokości postać artysty, patrzącego w kierunku zamku i kreślącego w trzymanym w ręku szkicowniku. Na cokole pomnika umieszczone zostały słowa wypowiedziane kiedyś przez Mistrza Jana: „Mnie się zdaje, żem tu był zawsze…”. Fundatorem i wykonawcą monumentu jest profesor Akademii Sztuk Pięknych, wiśniczanin Czesław Dźwigaj.
Studnia miejska na rynku w Wiśniczu pamięta z pewnością czasy lokacji naszego miasta. Zapewnienie wody dla celów socjalno-bytowych a także przeciwpożarowych było jednym z warunków, jakie musiały być spełnione przy założeniu nowego miasta. Spełnił je Wiśnicz i studnia ta przez wiele lat była głównym miejscem poboru wody. W zachowanych księgach miejskich znaleźć można zapisy, świadczące o tym, że radni troszczyli się o to, by studnia była właściwie eksploatowana a także co pewien czas remontowana. Na starych planach rynku z połowy XIX wieku dostrzec można pojawienie się drewnianej zabudowy wokół studni. Zapewne zmieniła ona jej pierwotny wygląd. Zmiany podyktowane były także postępem techniki, który pozwalał ulepszać i ułatwiać pobór wody z dużej głębokości. Studnia była wyposażona w unikalne na ówczesne czasy urządzenia służące do czerpania wody, w walec z łańcuchem, system kół i dwa wiadra dębowe o pojemności 25 litrów każde. Napełnianie wiader wodą przez korzystającego wymagało zręczności, a zarazem sporej siły.
Zamek położony na zalesionym wzgórzu nad rzeką Leksandrówką, wzniesiony przez Jana Kmitę w 2. połowie XIV wieku. Wczesnobarokowy korpus zamku z elementami renesansowymi zbudowano na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Zwieńczono go czterema basztami w narożach. Od północno-wschodniej strony dobudowano kaplicę z kryptą grobową Lubomirskich, a od południowo-wschodniej wolno stojącą tzw. Kmitówkę. Na drugim piętrze, przy Sali Rycerskiej mieści się galeria widokowa. Budowla otoczona jest fortyfikacjami bastionowymi z bramą wjazdową z początków XVII wieku. Zamek ma nieregularny kształt. Na przełomie XV i XVI wieku był już czteroskrzydłowy i miał trzy wieże oraz otaczające go fortyfikacje ziemne z dwiema bramami. Po 1516 roku Piotr Kmita rozbudował zamek. Po jego śmierci w 1553 roku, zamek przeszedł na własność Barzów w 1566 roku po zrzeczeniu się praw do niego przez Stadnickich. W 1593 roku posiadłość kupił Sebastian Lubomirski. W latach 1615–1621 rozbudowy rezydencji podjął się jego syn Stanisław. Projekt barokowej przebudowy i umocnień bastionowych opracował dla niego Maciej Trapola. W czasie potopu szwedzkiego zamek poddał się bez walki Szwedom, ponieważ zabrakło dowódcy wojska w nim zgromadzonego. Wojska szwedzkie ogołociły zamek z całego wyposażenia i zniszczyły zabudowania. Po wycofaniu się najeźdźcy zamek ponownie był własnością Lubomirskich, jednak mimo prowadzonych prac nie został w pełni odrestaurowany. W połowie XVIII wieku przeszedł na własność Sanguszków, a potem Potockich i Zamoyskich. Po przejęciu przez zaborcę zamek zaczął podupadać, a w 1831 roku uległ pożarowi i został ostatecznie opuszczony. W 1901 roku został wykupiony od prof. Maurycego Straszewskiego przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, którzy rozpoczęli remont rezydencji. Od 1928 roku pracami kierował Adolf Szyszko-Bohusz, ale zostały one przerwane po wybuchu II wojny światowej. Po wojnie zamek przejęło państwo, a od roku 1949 prowadzone były przez Alfreda Majewskiego prace mające przywrócić mu całkowicie dawny wygląd. Obecnie stan prawny obiektu jest nieuregulowany i administruje nim Muzeum Ziemi Wiśnickiej. Mimo że zamek był doszczętnie zniszczony, obecnie jest w bardzo dobrym stanie. W jego wnętrzu wystawione są fotografie obrazujące wygląd zamku sprzed lat, oprócz tego w jego salach znajdują się XIX- i XX-wieczne meble, makiety różnych zamków oraz prace plastyczne uczniów nowowiśnickiego Liceum Sztuk Plastycznych. Do zwiedzania udostępniona jest również ogromna sala balowa, sala plafonowa z pozłacanym sufitem, sala akustyczna wykorzystywana kiedyś jako miejsce spowiedzi, kaplica zamkowa oraz krypta z ekspozycją sześciu sarkofagów (w tym Stanisława Lubomirskiego).
Widoki z zamku.
Na wzgórzu obok zamku mieści się klasztor Karmelitów Bosych (1621–1635), wymieniany w podręcznikach z zakresu historii sztuki polskiej jako wybitne dzieło wczesnego baroku. Wraz z imponującą świątynią pod wezwaniem Chrystusa Zbawiciela i fortyfikacjami bastionowymi był najwspanialszą fundacją Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego. Budowa kościoła karmelitów stanowiła wypełnienie ślubu złożonego przez magnata w oblężonym przez Turków obozie pod Chocimiem, we wrześniu 1621 roku. Klasztor usytuowany na najwyższym wzniesieniu w Wiśniczu, wyraźnie dominował nad całą okolicą. Otoczony potężnymi fortyfikacjami bastionowymi chronił zamek i miasto od strony południowej, będąc zgodnie z zaleceniami zakonu izolowany od miasta. Prace budowlano-architektoniczne prowadził aż do swej śmierci 30 grudnia 1637 roku nadworny architekt Lubomirskiego, Włoch Maciej Trapola. W 1630 roku 22 czerwca generał zakonu zezwolił przenieść nowicjat do Wiśnicza. 2 lipca 1642 roku, w Wiśniczu utworzono Kolegium Teologiczne, istniejące do kasaty klasztoru przez Austriaków. Od 1629 kościół i klasztor budowali jeńcy tatarscy wzięci do niewoli przez Lubomirskiego. Kościół konsekrowano 1 lipca 1635 roku. Fundator wyposażył kościół w srebra, szaty liturgiczne i złote naczynia z kamieniami szlachetnymi. 1 września 1655 roku Szwedzi zajęli zamek i klasztor, by w rok później przy opuszczaniu Wiśnicza podpalić kościół. W 1783 r. nastąpiła kasata klasztoru przez cesarza Józefa II. Dzieła sztuki wywieziono do Wiednia, a bibliotekę do Lwowa. W klasztorze usytuowano sąd i więzienie kryminalne. Świątynia pełniła funkcję kaplicy więziennej. Piękny barokowy kościół został ostatecznie wyburzony przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. Obecnie w pozostałościach po klasztorze funkcjonuje zakład karny.
Umieszczone zdjęcia wykonano: czerwiec 2012