Kudowa-Zdrójmiasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim w gminie Kudowa-Zdrój
Kudowa Zdrój położona jest w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m.[potrzebny przypis] nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (czes. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Położenie Kudowy na południowych stokach powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota. Do 21 grudnia 2007 r. posiadało cztery przejścia graniczne na granicy z Czechami, wszystkie zlikwidowane na mocy Układu z Schengen. Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego. W latach 1976–1991 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana jest też nazwa Čermenské Lázně . W XVII w. odkryto źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1636 r. powstały pierwsze urządzenia kąpielowe. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie[13]. W połowie XIX w. została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech. Dodatkowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało otwarcie linii kolejowej Kłodzko-Kudowa-Czechy w 1905 r. W wyniku II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę. Strona czechosłowacka wysłała nawet w ten rejon pociąg pancerny.
Ostatecznie miasto weszło w skład państwa polskiego, jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. Jednocześnie w 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, od 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę.
Kudowa-Zdrój należy do Uzdrowisk Kłodzkich, które są największym kompleksem uzdrowisk w Polsce. Obejmującym swoim zasięgiem trzy malownicze kurorty: Polanicę-Zdrój, Duszniki-Zdrój oraz Kudowę-Zdrój. Położone są w Kotlinie Kłodzkiej, w sąsiedztwie Parku Narodowego Gór Stołowych. Z Uzdrowiskami Kłodzkimi nierozerwalnie wiążą się źródła wód mineralnych, z których czerpana jest tamtejsza woda. Wiadomości o istniejących kudowskich źródłach pochodzą z 1580 roku i już w 1636 roku wykorzystywano ich właściwości lecznicze. W 1850 roku przeprowadzono dość dokładną analizę, która wykazała, że zawierają one znaczące ilości arsenianu żelaza w jednym litrze. W związku z tym, powstało pierwsze, drewniane urządzenie kąpielowe, w którym dr Jacob zastosował eksperymentalne kąpiele kwaso-węglowe w leczeniu chorób serca. Po roku 1945 Kudowa-Zdrój ze swoimi źródłami wód mineralnych zaczęła nabierać coraz większego znaczenia i jako miejscowość uzdrowiskowo - wypoczynkowa została zaliczona do uzdrowisk międzynarodowych.
Park Zdrojowy - zabytkowy park zdrojowy o powierzchni 12,97 ha, położony jest w centralnej części uzdrowiskowego miasta Kudowa-Zdrój, między ulicami: Moniuszki-Zdrojowa-Jana Pawła II z przyległą Górą Parkową. Założenie powstało w XVIII wieku, a w następnym stuleciu zostało powiększone. Park został założony pod koniec XVIII wieku przez barona von Stillfrieda w 1787, w miejscu wypływania źródeł mineralnych u podnóża góry Parkowej. W początkowych latach XIX wieku park został powiększony. Założenie parku Zdrojowego zaprojektowano na wzór parków angielskich. Dawniejszy dom gościnny dla kuracjuszy „Zameczek”, obecnie sanatorium, został wzniesiony w 1772. Dawny dom zdrojowy, obecnie Sanatorium Polonia, w którym znajduje się teatr Zdrojowy, wybudowano w 1905 jako tzw. Książęcy Dwór. Monumentalna Pijalnia Wód z początku XX w. to półkolisty budynek, nawiązujący do stylistyki barokowej i secesyjnej. Pijalnia jest połączona z dużą, otwartą, żeliwną halą spacerową. Pod nią przebiega główna aleja parkowa i mieszczą się Nowe Łazienki. Wnętrze pijalni zdobią malowidła węgierskiego malarza Arpada Molnara, ukazujące stary zdrój oraz Dolny Śląsk z początku XX wieku. Najstarszą i najbardziej reprezentacyjną częścią jest park Centralny. Oś założenia stanowi główna promenada mająca swój początek w okolicach pijalni, gdzie znajduje się bogactwo ciekawej roślinności. Wszystkie części parku urozmaicone są licznymi ścieżkami i alejkami. Na obszarze parku Zdrojowego oraz wzdłuż głównej promenady spacerowej znajdują się najważniejsze obiekty architektoniczne: „Zameczek”, „Polonia”, muszla koncertowa, podświetlana fontanna, pijalnia oraz dawna hala spacerowa, czyli otwarta konstrukcja żeliwna, zwana dziś „Teatrem Pod Blachą”, gdzie często odbywają się koncerty muzyki uzdrowiskowej oraz sąsiadujący z nią teatr Zdrojowy. Od zachodu park zamknięty jest okazałym stawem. Lata 20. XX wieku uważane są za lata świetności parku. Jego niedawna renowacja przywróciła mu właśnie ówczesny, znany z rycin, obrazów i starych fotografii wygląd. Obecnie w części parku trwają prace renowacyjne przywracające stan z lat 20. XX wieku.
Ławeczka z ogrodnikiem - od kilku lat kolejne miasta fundują swoim mieszkańcom oraz odwiedzającym je turystom swoiste pomniki - często jest to ławeczka w parku lub w rynku, na której siedzi postać zasłużona dla danej miejscowości lub w jakiś inny sposób z nią związana. Na Dolnym Śląsku pierwszą taką ławeczkę sprawiła sobie Świdnica. W 2009 r. Maria Cunitia (Kunic), najsłynniejsza kobieta astronom XVII w., zasiadła koło wejścia do muzeum, w pobliżu domu, w którym mieszkała. W połowie września 2010 r. w Parku Zdrojowym w Kudowie pojawiła się kolejna ławeczka (prawdopodobnie czwarta na Dolnym Śląsku). W pobliżu pijalni wód mineralnych na ławeczce rozsiadł się sympatyczny ogrodnik. Trzyma w ręce konewkę z herbem miasta, żeby nie było wątpliwości, gdzie zrobiono pamiątkową fotkę. Od chwili gdy stanęła owa ławeczka z ogrodnikiem, kuracjusze przebywający w uzdrowisku chętnie na niej przysiadają i robią sobie zdjęcia. Jednak części mieszkańców Kudowy pomysł z ogrodnikiem parkowym się nie podoba. Chętnie widzieliby kogoś innego, np. Winstona Churchilla lub Brunona Schulza – obaj byli tu na kuracji. Wówczas można by się było pochwalić, że Kudowa zawsze była kurortem z klasą.
Hala spacerowa - znajduje się w Parku Zdrojowym, w sąsiedztwie takich obiektów jak: sanatorium "Zameczek", pijalna wód mineralnych czy muszla koncertowa. Została wzniesiona w 1902 roku. Jest to otwarta secesyjna konstrukcja żeliwna wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta. Środkowa część hali podwyższona i wystaje ponad półokrągłe dachy skrzydeł bocznych. W roku 1963 w hali, w której "żyje echo" wybudowana została scena na potrzeby odbywającego się w Kudowie – Zdroju drugiego Festiwalu Moniuszkowskiego. Od tego czasu nosi również nazwę "Teatru pod Blachą". W hali mogącej pomieść około 1500 osób w okresie letnim odbywają się rożne imprezy kulturalne.
Teatr Zdrojowy im. Stanisława Moniuszki znajduje się przy ulicy Moniuszki, w pięknej bryle Sanatorium Polonia, która dumnie wznosi się nad Parkiem Zdrojowym. Znany jest z odbywających się w tym miejscu Festiwali Moniuszkowskich. Przy wejściu do teatru znajdują się dwie tablice pamiątkowe. Jedna z nich upamiętnia Stanisława Moniuszkę, natomiast druga poświęcona jest Marii Fołtyń. Dom Zdrojowy - Sanatorium Polonia - został wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku. Ten okazały pięciokondygnacyjny gmach z licznymi balkonami i tarasami, zwieńczony spiczastą wieżyczką znajduje się w centrum uzdrowiska. Oprócz sanatorium mieści się w nim również Teatr Zdrojowy im Stanisława Moniuszki. Miejsce to wpisało się na trwałe w historię uzdrowiska. W Sanatorium Polonia w okresie międzywojennym przebywał na kuracji późniejszy premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Wyjątkowy urok Polonii sprawił, że w 1983 r. były tutaj kręcone sceny do trzyodcinkowego filmu telewizyjnego pt. „Hotel Polanów i jego goście”, nakręconego na podstawie książki Jana Koplowitza "Bohemia mój los". Ten niezwykły obiekt do dnia dzisiejszego zachwyca kuracjuszy i turystów.
Pijalnia wód mineralnych - w parku zdrojowym wznosi się budynek pijalni wód mineralnych. Jest to najładniejsza i największa pijalnia na Dolnym Śląsku. Wydaje się w niej wody z trzech źródeł. Wnętrze - półkolista rotunda o dużych łukowatych oknach - ozdobione jest obrazami węgierskiego malarza Arpaga v. Molnara, przedstawiającymi rozwój uzdrowiska. Obok pijalni znajduje się sala koncertowa, sklepiki z pamiątkami oraz Cafe Sissi.
Sanatorium "Zameczek" - Sanatorium położone jest na terenie Parku Zdrojowego u podnóża Góry Parkowej. Zabytkowy obiekt przykryty łamanym dachem posiada ciekawą architekturę. "Zameczek" urzeka i zachwyca wszystkich odwiedzających uzdrowisko Kudowa-Zdrój. Zbudowany w XVIII wieku, pełnił rolę domu gościnnego dla kuracjuszy korzystających między innymi z wybudowanego obok drewnianego budynku łazienek. Po przeprowadzonych pracach modernizacyjnych, zakończonych w 2008 roku, Sanatorium "Zameczek" odzyskało dawny blask.
Muszla koncertowa - Parki Zdrojowe są nieodłączną częścią miejscowości uzdrowiskowych. Często znajdują się w nich muszle koncertowe, w których w okresach letnich odbywają się koncerty umilające pobyt kuracjuszom. Również Kudowa-Zdrój może poszczycić się takim obiektem. Muszle koncertowe powstawały na przełomie XIX i XX wieku. Było to popularne jak na owe czasy rozwiązanie, ponieważ półokrągłe sklepienie przypominające muszlę małży poprawiało akustykę sceny. Muszla w Kudowie-Zdroju jest murowanym obiektem krytym szpiczastym dachem.
Ośrodek Wypoczynkowy Orion
Budynek przy ul. Zdrojowej nr 36 - spacerując po centrum Kudowy Zdroju warto zwrócić uwagę na budynek przy ul. Zdrojowej nr 36. Jest to piękny, wybudowany z czerwonej cegły obiekt, kryty wielospadowym dachem z ozdobnymi wieżyczkami. Całość zdobią elementy drewniane oraz figura znajdująca się nad głównym wejściem. Niewątpliwie uroku tej prześlicznej budowli dodają schody z tarasem z kamienną balustradą.
Hotel Amelia i rzeźby.
Budynek łazienek z 1920 roku.
Ogród muzyczny - jedną z atrakcji Kudowy Zdroju jest Ogród muzyczny im. druha harcmistrza Władysława Skoraczewskiego, znajdujący się na terenie parku zdrojowego. Na terenie ogrodu pośród zieleni umieszczono metalowe atrapy instrumentów muzycznych. Jest wśród nich fortepian, kontrabas oraz harfa. Można stwierdzić, że całość jest pięknie wkomponowana i stanowi swego rodzaju pomnik. Harcmistrz Władysław Skoraczewski żył w latach 1919-1980. Był inicjatorem i dyrektorem artystycznym pierwszego Festiwalu Moniuszkowskiego w 1962 roku. Był śpiewakiem operowym, solistą Teatru Wielkiego w Warszawie, dyrygentem, instruktorem harcerskim, założycielem i kierownikiem Centralnego Zespołu Artystycznego Związku Harcerstwa Polskiego. Za swe zasługi rada miasta nadała mu tytuł Honorowego obywatela Kudowy Zdroju.
Kaplica Czaszek - zabytek sakralny znajdujący się w Kudowie-Zdroju, w dzielnicy Czermna. Kaplica położona jest w odległości ok. 1 km od centrum Kudowy w dolinie rzeki Czermnicy. Kaplicę zbudował w latach 1776–1804 ksiądz Wacław Tomaszek (czes. Václav Tomášek), z pochodzenia Czech, proboszcz parafii w Czermnej[2]. Pewnego dnia w 1776 r. w skarpie koło dzwonnicy w pobliżu kościoła ksiądz Tomaszek zauważył ludzkie czaszki i kości. Wezwał grabarza J. Langera i kościelnego J. Schmidta. Razem zaczęli wygrzebywać znajdujące się płytko pod ziemią szczątki. Nie spodziewali się, że natrafią na tak dużą ilość ludzkich kości. Były to kości ofiar wojen na ziemi kłodzkiej, prawdopodobnie z czasów wojny trzydziestoletniej, prusko-austriackiej i szerzących się po niej epidemiach cholery w XVII i XVIII w. oraz z wojny siedmioletniej (1756–1763)[2]. Ksiądz Tomaszek postanowił wydobyć wszystkie szczątki. Polecił grabarzowi i kościelnemu oczyścić, wybielić kości wraz z czaszkami i zgromadzić w kaplicy. Ten fakt oraz doznany wstrząs podczas zwiedzania w 1775 r. katakumb w Rzymie zrodził pomysł wybudowania kaplicy ossuarium. Budowę kaplicy wspomaganą przez Leopolda von Leslie rozpoczęto w 1776 r[2]. Po wybudowaniu kaplicy ks. Tomaszek z grabarzem Langerem przez blisko 20 lat zbierali w rejonie Kudowy, Dusznik i Polanicy ludzkie szczątki i gromadzili je. Prace przy wystroju kaplicy trwały do 1804 r[2]. Przejęci spotkaniem z przemijalnością świata i śmierci, ks. Tomaszek i grabarz Langer postanowili, aby 20 lat po śmierci ich szczątki też spoczęły w tym miejscu. Ks. Tomaszek zmarł w 1804 r. Niewielka barokowa kaplica murowana posadowiona na podstawie kwadratu, usytuowana została pomiędzy kościołem św. Bartłomieja a wolnostojącą dzwonnicą. Ściany i sklepienie wnętrza kaplicy pokrywa ok. 3 tys. ciasno ułożonych czaszek i kości ludzkich, ofiar wojen oraz epidemii chorób zakaźnych[2]. Dalsze 20–30 tys. szczątków leży w krypcie pod kaplicą. Na ścianie głównej znajduje się niewielki skromny ołtarz z barokowym krucyfiksem, na którym leżą ciekawsze okazy czaszek[2]. Wśród piszczeli i czaszek ułożonych warstwami przy ścianach kaplicy znajdują się dwie drewniane rzeźby aniołów, jeden z trąbką i napisem łacińskim „Powstańcie z martwych”, drugi z wagą i napisem łacińskim „Pójdźcie pod sąd”. Przed wejściem stoi pomnik z trójjęzycznym napisem po niemiecku, czesku i polsku: „Ofiarom wojen ku upamiętnieniu, a żywym ku przestrodze 1914”.
Obronna dzwonnica jest charakterystyczną budowlą pogranicza czesko-polskiego. Najstarsza dzwonnica na Ziemi Kłodzkiej została wzniesiona w 1603 r. nieopodal kościoła św. Bartłomieja w Czermnej. Budowla na planie kwadratu została zbudowana w stylu późnego gotyku. Dzwonnica była dwukrotnie przebudowywana, pierwszy raz w 1668 r., a drugi raz w XIX w. Podczas drugiej przebudowy okrągła kopuła przykrywająca dzwonnicę została zastąpiona czterospadowym dachem oraz została wyposażona w zegar z okrągłymi tarczami na każdej ścianie.
Układ przestrzenny z XVIII-XX w., Kudowa-Zdrój – Pstrążna - Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego, znane szerzej po prostu jako Skansen w Pstrążnej ożywa głównie w czasie organizowanych tu imprez. Szczególnie wielu turystów przyciąga tradycyjne pieczenie chleba w liściach pokrzywy lub kapusty. Odbywa się ono w ciepłe miesiące, w co drugą niedzielę. Ciasto na chleb jest przygotowywane w XIX-wiecznej chacie przeniesionej z Nowej Łomnicy. Piec chlebowy stoi w sieni, zaś pieczeniem zajmuje się osobiście kierownictwo skansenu. Taka ciepła pajdka ze smalcem lub świeżo ubitym masłem to przysłowiowe niebo w gębie. Trzeba nadmienić, że mąka na wypieki pochodzi z żyta rosnącego przed jedną z chałup. W 1992 roku otwarto starą, murowaną kuźnię, w której można oglądać kowala przy pracy. Miłośnicy drewnianego budownictwa znajdą zajazd przeniesiony z Szalejowa Dolnego, chałupę z Kudowy-Zdroju, dzwonnicę sygnalizacyjną z Gołaczowa oraz kapliczki słupowe. Wszystkie budynki skansenu i zgromadzone w nich eksponaty przypominają dawną wieś sudecką, tę sprzed 1946 r. Skansen jest otwarty od 1 maja do końca października.
Łowisko pstrągów w Kudowie-Pstrążnej.
Park Narodowy Gór Stołowych obejmuje wierzchowinowe i centralne partie Gór Stołowych z najwyższymi wzniesieniami, czyli Szczelińcem Wielkim (919 m n.p.m.) i Skalniakiem (915 m n.p.m.) oraz północno-zachodnią część Wzgórz Lewińskich. To jedyny w Polsce przykład gór o charakterze płytowym. Charakterystycznymi elementami krajobrazu są: płaszczyzny, czasem lekko pofalowane i wznoszące się ponad nimi urwistymi ścianami skalne bloki, często popękane, pożłobione szczelinami tworzącymi labirynty lub wąwozy. Ponadto licznie występują pojedyncze skałki o niepowtarzalnych kształtach, w formie iglic, maczug czy grzybów skalnych, zgrupowania i blokowiska skalne. To bogactwo form skalnych jest największą wartością parku. Turyści najczęściej odwiedzają Szczeliniec i Błędne Skały.
Na Szczeliniec prowadzi ponad 660 stopni wykutych w skale, które wykonał na początku XIX w. Franz Pabel, sołtys Karłowa – wsi leżącej u stóp góry. To pierwsza w Polsce oficjalnie wytyczona trasa turystyczna, a od 1813 r. jej twórca piastował, z królewskiego nadania, funkcję pierwszego w Europie przewodnika turystycznego. Zresztą król Prus Fryderyk Wilhelm II dotarł na Szczeliniec wniesiony w lektyce.
Błędne Skały to kolejna atrakcja Gór Stołowych. Nie trzeba się na nią wdrapywać. Pod sam punkt kasowy podjeżdża się samochodem, a potem pozostaje tylko fascynujący spacer wyznaczoną trasą.
Podobnie jak na Szczelińcu, te same procesy poszczerbiły blok piaskowca, nadając mu fantastyczne formy. Jednak brak tutaj wysokich skałek. Szczeliny są ciaśniejsze, tworzą prawdziwy skalny labirynt. W niektórych miejscach trasa wiedzie pod sklepieniem fantastycznie wypreparowanych skalnych grzybów i kolumn. Tylko gdzieniegdzie w szparach prześwitują promienie słońca. Niektóre przejścia są naprawdę ciasne. Ich pokonanie może być kłopotliwe dla mniej sprawnych i niedbających o sylwetkę (oczywiście mamy na uwadze turystów z dużymi plecakami).
