Białowieżaduża wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Białowieża, położona na rozległej polanie w Puszczy Białowieskiej, nad Narewką, na Równinie Bielskiej.
W XIII wieku okolice Białowieży były terenem przygranicznym księstwa mazowieckiego, księstwa wołyńskiego, księstwa litewskiego i plemion jaćwieskich. W tym okresie najazdy tatarskie, krzyżackie i później litewskie spowodowały wyludnienie Puszczy Białowieskiej. Od XIV wieku istniał tam stały dwór myśliwski książąt litewskich. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Białowieża jakio wieś królewska ekonomii brzeskiej położona była w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego. Pierwsze wzmianki o osadnictwie w Białowieży odnoszą się do roku 1639, gdy istniał folwark i dwór królewski króla Władysława IV Wazy. Następny dwór powstał w czasach panowania Augusta III Sasa. Podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych w latach 2006–2008 na terenie Starej Białowieży odkryto pozostałości drewnianego dworu datowanego na drugą połowę XVI wieku. Związany był przypuszczalnie z polowaniami Zygmunta Augusta i Stefana Batorego w Puszczy Białowieskiej. Na podstawie wykopalisk archeologicznych (prowadzonych w latach 2004–2005) i wzmianki z 1639 roku wiemy, że na terenie dzisiejszego parku Pałacowego w Białowieży w czasach królów z dynastii Wazów istniał kolejny dwór myśliwski. Najprawdopodobniej w tym dworze zatrzymywali się podczas polowań Władysław IV Waza (w 1643 roku) i Jan Kazimierz Waza (w 1650 roku). Dwór Wazów spalono przed 1658 rokiem, zapewne podczas IV wojny polsko-moskiewskiej.
W 1889 roku na miejscu dworu polskich królów car Aleksander III polecił rozpoczęcie budowy pałacu. Budowa została ukończona w 1894 r. Była to letnio-jesienna rezydencja cara Rosji zbudowana z myślą o polowaniach w Puszczy Białowieskiej. Pod koniec XIX wieku wokół pałacu na obszarze 49 ha założono istniejący do dziś park Pałacowy w typie parku angielskiego. Na potrzeby pałacu w 1897 r. wybudowano dworzec Białowieża Pałac, kilka lat później Białowieża Towarowa, którego budynek zachował się. Car Aleksander III wraz z rodziną przyjeżdżał na łowy koleją. Pałac spłonął wskutek działań wojennych w 1944 r., w 1958 r. zdecydowano o jego rozbiórce.
Obecnie na jego miejscu wzniesiono nowy budynek, w którym znajduje się dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, Muzeum Przyrodniczo-Leśne im. prof. J. Miklaszewskiego, restauracja i hotel.
W parku Pałacowym znajduje się Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego im. prof. J. Miklaszewskiego (zbudowane w miejscu wzniesionego w latach 1967–1970 zespołu mieszczącego muzeum i Dom Wycieczkowy WPT „Iwa”, dworek gubernatora grodzieńskiego to obecnie siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej BPN.
Inne zabudowania na terenie parku
Obelisk na grobli pałacowej na cześć króla Polski i elektora saskiego – najstarszy zabytek Białowieży
Kamień pamiątkowy
Gospodarcza brama pałacowa z XIX wieku.
Stacja Białowieża Pałac. Nieczynna obecnie końcowa stacja kolejowa położona w centrum Białowieży, została przekształcona w atrakcję turystyczną. Przystanek kolejowy zbudowano w 1897 r. na potrzeby rezydencji carów Rosji – pałacu w Białowieży – zbudowanego z polecenia cara Aleksandra III. Car wraz z rodziną przyjeżdżał pociągiem na polowania, do którego przygotowywano się na wiele tygodni, a nawet miesięcy wcześniej. Przed jego przyjazdem całą stację dekorowano, witała go cała świta. Gdy nieco później wybudowano stację Białowieża Towarowa, Białowieża Pałac stała się wyłącznie stacją osobową. W okresie międzywojennym stacja była wykorzystywana przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego i jego gości, których zapraszał na polowania.
Po przeciwnej stronie stacji znajduje się bardzo popularna restauracja Babushka. Warto tu przyjść na obiad co i my uczyniliśmy. Oczywiście zamówiliśmy pierogi i kartacze, które były przepyszne...polecamy :)
Obok restauracji można też zobaczyć Dwór Wejmutka.
Inna jadalnią jest Zajazd na parkingu, niestety ten obiekt obejrzeliśmy tylko z zewnątrz.
Przy drodze z Hajnówki do Białowieży znajduje się Rezerwat Pokazowy Żubrów.
Niestety byliśmy tam po godzinie 17-tej i rezerwat był już zamknięty :(
We wsi jest prawosławna Cerkiew św. Mikołaja. Świątynię wzniesiono w latach 1894–1897. Fundatorem cerkwi był car Aleksander III, który osobiście w sierpniu 1894 wizytował budowę nowej, murowanej świątyni. Wzniesiono ją w miejscu drewnianej cerkwi pochodzącej z I połowy XIX wieku.
Ponieważ cerkiew była zamknięta nie udało nam się zobaczyć ikonostasu z chińskiej porcelany, który jest jedynym tego typu zabytkiem w Polsce.
W zachodniej części miejscowości zlokalizowany jest niewielki skansen budownictwa drewnianego z dwoma wiatrakami.
Skansen w Białowieży to zespół budownictwa drewnianego ludności ruskiej Podlasia, to prywatny skansen położony w Białowieży, na terenie dawnej wsi Kropiwnik, zniszczonej przez hitlerowców podczas II wojny światowej.Początek rozwojowi skansenu dał wiatrak-koźlak, sprowadzony do Białowieży w 1978.
Ponadto na terenie skansenu znajdują się :
- Chata ze wsi Biała - kryta słomą, powstała w 1897. Została przewieziona i zrekonstruowana w 1984. Podobnie jak i pozostałe budynki w skansenie, znajduje się w zagrodzie wydłużonej typu bielsko-hajnowskiego. Chaty tego typu były ustawione na wąskich posesjach szczytem zwróconym w stronę drogi i od tej strony umiejscowiona była część mieszkalna. Pod tym samym dachem dobudowywano kolejno: stajnię, oborę i inne pomieszczenia inwentarskie. We wszystkich chatach na balach centralnej izby zachowane są w języku staro – cerkiewno – słowiańskim napisy z imionami czterech Ewangelistów, po jednym na każdej ze ścian, zaś na głównej ścianie izby, naprzeciw drzwi wejściowych, na belkach wyryta jest data wyświęcenia; w chacie z Białej: „Ceй дом освящен 1901 года 7 октября”.
- Wiatrak koźlak kryty gontem - pochodzi z lat 30. XX wieku. Niegdyś stał w Orli, przewieziony do Białowieży został w 1985. Wewnątrz można oglądać kompletny mechanizm służący do mielenia zboża, który po remoncie przewidywany jest do uruchomienia.
- Majsternia - kryty słomą warsztat datowany jest na lata 20. XX wieku. Służył kiedyś majstrowi ze wsi Widowo, przewieziony został w 1986. Wewnątrz zgromadzono oryginalną kolekcję kilkudziesięciu ręcznych strugów i frezów do drewna.
- Stodoła / kłunia ze wsi Koszele koło Orli, krytą słomą, wybudowano w latach 40. XX wieku. Została zrekonstruowana w 1986. Pośrodku stodoły znajduje się gliniane klepisko.
- Bania (sauna) – zrekonstruowana w 1987, kryta gontem. Pierwotnie posiadała oryginalny piec z łukowym sklepieniem, na którym grzano kamienie.
- Krzyż upamiętnia 1000-lecie Chrztu Rusi Kijowskiej. Drewniany, ośmioramienny, jest charakterystyczny dla krzyży regionu, ustawianych na cmentarzach, krzyży przydrożnych i wotywnych. Stanął na terenie skansenu w 1988.
- Chata ze wsi Klejniki – pochodzi z roku 1893, rok rekonstrukcji – 1988. Kryta gontem, w części mieszkalnej w pierwotnym kształcie zachowane są trzy pomieszczenia: "chata", sień i komora. W centralnej izbie odtworzono piec oparty na drewnianym zrębie. Na głównej ścianie zachowała się w formie napisu w języku staro – cerkiewno – słowiańskim data wyświęcenia: 17 lipca 1895 roku.
- Chata ze wsi Czyżyki – pobudowana w 1885, złożona na nowo w 1996, kryta gontem. Jest to najstarsza i największa chałupa na terenie skansenu. Od strony frontowej posiada dwie komory. Tradycyjnie do sieni prowadzą drzwi z obu stron budynku. W centralnej izbie na bazie oryginalnego zrębu wieńcowego zrekonstruowano gliniany piec z komorą chlebową, w której oprócz wypieku chleba przygotowywano wszystkie gorące posiłki. Strych zaadaptowano na cztery pokoiki mieszkalne.
- Kaplica prawosławna pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego – budowę, zakończoną dwa lata później, rozpoczęto w 1996. Kapliczkę, w kształcie ośmioboku, wykonano z drewna na wzór XIX–wiecznej kapliczki św. Jerzego Zwycięzcy usytuowanej nad źródłem we wsi Nowoberezowo koło Hajnówki. Rokrocznie, 12 września odprawiane są w niej nabożeństwa na cześć patrona kaplicy.
Umieszczone zdjęcia wykonano: maj 2019