Człuchówmiasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.
Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w północnej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska. Leży ono na pograniczu Kaszub i Krajny, w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego. Niewątpliwą atrakcją Człuchowa i okolic jest polodowcowe ukształtowanie terenu z charakterystycznymi jeziorami oraz malowniczymi wzgórzami morenowymi, gęsto porośniętymi lasami. Tak bogate i różnorodne środowisko przyrodnicze stanowi naturalny raj dla żeglarzy, wędkarzy, grzybiarzy czy też miłośników wypoczynku. Człuchów prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki Mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Od 1466 (koniec wojny trzynastoletniej) Człuchów należał do Polski. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. I w roku 1466 Jerzy Dąbrowski, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W roku 1520 Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W roku 1535 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 zmarł Jan Kościelecki, w r. 1565 Achacy Czerna. Od 1772 (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946. W latach 1945-1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946-1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 należy do województwa pomorskiego.
Miasto posiada przepiękny ryneczek i robiący wrażenie na turystach zamek. Żałujemy jedynie, że trafiliśmy na jego remont i nie mogliśmy go zwiedzić wewnątrz.
Zamek w Człuchowie to zamek krzyżacki, drugi po Malborku pod względem wielkości w Polsce. Był najtrudniejszym do zdobycia obiektem na Pomorzu i siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydował w nim Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode. Krzyżacy rezydujący w zamku człuchowskim brali udział w bitwie pod Grunwaldem pod sztandarem 52 chorągwi - większość nie powróciła z pola walki. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte do dziś podziemia. Obecnie zamek jest restaurowany po pożarze, który strawił Człuchów za Fryderyka Wilhelma II, a który to pozwolił mieszkańcom rozebrać zamek na odbudowę miasta. W 1811 roku ukazało się rozporządzenie rejencji o ochronie ruin zamku. Zamek składał się z czterech części: trzech przedzamczy oraz zamku głównego, posiadającego dziedziniec. Przedzamcze zachodnie, przez które wjeżdżało się do środka, zawierało stajnie, wartownie, zbrojownię i spichrze. Podzamcze północne przeznaczone było na wartownie i mieszkania dla części załogi, a wschodnie posiadało zabudowania gospodarskie. W zamku głównym znajdowały się pomieszczenie dla rycerzy zakonnych i księży, sypialnie, jadalnie oraz kaplica. Każda osobna część zamku ogrodzona była murem, ponadto całość otoczono dodatkowym murem, zbudowanym z głazów granitowych i cegieł, które otaczała fosa i okoliczne jeziora. Zamek posiadał 11 bram i 9 baszt, lecz najpotężniejszą jego częścią była wieża, wysokości prawie 50 metrów i o murze grubości do 5 metrów. Prowadziło do niej jedno wejście, 16 metrów nad ziemią (dziś wykute u podstawy), z piętra sąsiedniego zamku głównego. W piwnicach wieży znajdowały się lochy dla więźniów i studnia. Sama wieża miała służyć jako miejsce ostatniego oporu załogi w przypadku zdobycia zamku przez nieprzyjaciela. Do wieży, na fundamentach dawnej kaplicy zamkowej, dobudowano w latach 1826-1828 neogotycki kościół ewangelicki, do którego podziemi prowadził jeden ze śladów zaginionej Bursztynowej Komnaty, rzekomo ukrytej w tym miejscu przez hitlerowców. Nie jest to jedyny sekret człuchowskiego zamku, gdyż człuchowska fortyfikacja nadal kryje wiele tajemnic.
Kościół św. Jakuba - budynek świątyni znajduje się na północno-zachodnim skraju rynku. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych dotycząca kościoła w tym miejscu pochodzi z 1209 roku. Był to drewniany kościół wzniesiony za panowania książąt gdańskich. W latach 1550-1603 był w rękach protestantów. Kościół murowany został ufundowany przez starostę wejherowskiego Jakuba Wejhera. Zbudowano go w latach 1644-1647. Na początku XVIII wieku do bryły kościoła dobudowano wieżę. W latach 1926-1927 świątynię poddano kolejnej, gruntownej rozbudowie według planów, sporządzonych przez człuchowskiego mistrza budowlanego Fenner'a. Dobudowano nowy korpus nawowy prostopadle do istniejącego kościoła tak, że dawna nawa stała się transeptem nowego założenia. W ten sposób oś kościoła, pierwotnie orientowanego, znalazła się na linii północ-południe. Jednocześnie mury kościoła podwyższono o 4 metry, a wieżę z 25 metrów do 38.5 metrów wysokości.
Układ urbanistyczny śródmieścia - nadal bardzo czytelny średniowieczny, szachownicowy układ miasta założonego 19 czerwca 1348 przez wielkiego mistrza Henryka von Dusemera. Niemal kwadratowy Rynek oraz wychodzące z niego i przecinające się pod kątem prostym uliczki to typowy plan średniowiecznych miast lokowanych na prawie niemieckim. Rynek z kamienicami przy ul. Królewskiej pochodzą z XIX w. Jest centralnym placem miasta. Plac zabudowany jest z trzech stron współczesnymi budynkami. Jednak pozostało przy nim kilka zabytkowych kamieniczek i domów z XIX w.
Kamienica pod Pannami - jest to kamienica zbudowana w XIX wieku, a nazwa wywodzi się z dwóch panien znajdujących się w elewacji, jedna jest z owieczką, a druga z koszem kwiatów i łopatą. Kamienica w okresie powojennym była nazywana także "Warszawianką" gdyż pierwszym właścicielem w tym okresie (powojennym) był pan pochodzący z Warszawy.
Kamienica Soldina - kamienica Soldina jest drugą po kamienicy Pod Pannami najbardziej okazałą kamienicą w okolicach rynku. Została zbudowana na pocz. XX wieku i jej nazwa pochodzi od kupca Lewina Soldina, która na parterze handlował m.in. firanami, dywanami i różną konfekcją. W okresie powojennym kamienica nazywana była tutaj także "Odrodzenie" bo znajdowała się tutaj siedziba PSS "Odrodzenie". Niewątpliwie najpiękniejszą częścią kamienicy są jej wykusze okienne oraz detale architektoniczne elewacji.
W pięknie odnowionych eklektycznych budynkach przy Al. Wojska Polskiego 1 znajduje się Urząd Miasta, Rada Miasta i Urząd Stanu Cywilnego w Człuchowie. Nad pięknie ozdobioną klasycystyczną frontową fasadą góruje wieżyczka zakończona barokowym hełmem. Zbudowany w latach 1907-1908 z przeznaczeniem na siedzibę starostwa. Posiada ciekawą bryłę z ładną wieżyczką obłożoną miedzianą blachą. Charakterystyczne są liczne zdobienia secesyjne. Szczególnie ciekawie prezentuje się zegar, który obecnie w południe przypomina mieszkańcom „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród …”. Od 1975 (likwidacja powiatów) siedziba władz miejskich. W 2009 roku we wnęce w centralnym punkcie frontowej elewacji Ratusza zamontowano figurę Apostoła Jakuba, który został oficjalnym patronem Człuchowa. Przed budynkiem znajdują się piękne rabaty kwiatowe (godło Człuchowa, rocznica nadania praw miejskich i logo miasta.)
XIX-wieczny zabytkowy park miejski - Lasek Luizy jest to park w centrum miasta, został tak nazwany na cześć pobytu w Człuchowie Luizy, królowej Prus, żony Fryderyka Wilhelma III. Lasek został zlokalizowany na terenach przy dawnym zamku krzyżackim. Początki założenia parkowego sięgają roku 1800, kiedy to założono pierwsze skwery na terenie półwyspu Kujawy, przy zamku (wcześniej, w 1792, przekopano odpływ z jeziora Miejskiego, co spowodowało obniżenie poziomu jego wód i ułatwienie dostępu na półwysep). W 1807 w Człuchowie zatrzymała się, podążająca do Tylży, królowa pruska - Luiza, której wyjątkowo spodobała się uroda dawnego półwyspu. W 1811 mieszkańcy nazwali półwysep Wzgórzem Luizy. W latach 20. XIX wieku powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Przyrody, które miało jako jeden z głównych celów upiększanie parku. W 1826 tereny parkowe przeszły pod zarząd miejski. Od 1854 działało Towarzystwo Upiększania Miasta, które dokonywało dalszych inwestycji w tereny Lasku Luizy. W 1952 park oddano w zarząd Lasom Państwowym, a w 1991 przekazano gminie (nadal jako teren leśny). Od 2006 posiada ponownie status parku. W 2008 wpisano go do rejestru zabytków. Jest parkiem angielskim wyposażonym w małą architekturę - m.in. zegar słoneczny i altany.
Dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 to parterowy murowano-szachulcowy budynek z dwiema narożnymi wieżyczkami z ozdobnym ryzalitem w części środkowej. Posiada wysunięty ganek wejściowy, na którym znajduje się piękna, kuta balustrada. Niestety po II wś. został przebudowany od frontu oraz dostawiono dodatkowy budynek. Na początku XXI w. przeprowadzono remont elewacji oraz dobudowano trzecią wieżyczkę. Dwór ten był związany ze stacją poczty dyliżansowej w Człuchowie. Znajdowała się tu stajnia, z której korzystała stacja. Pierwotny budynek poczty uruchomionej po roku 1772 przez króla Prus Fryderyka II (Człuchów stanowił ważny punkt na trasie z Berlina do Królewca) znajdował się prawdopodobnie blisko Rynku. Dwór przestał pełnić swą pierwotną funkcję po wybudowaniu linii kolejowej z Piły przez Chojnicę do Tczewa (1867). Później był wykorzystywany na cele mieszkalne, jako siedziba PKS-u, a obecnie jako siedziba instytucji państwowych i samorządowych.
Umieszczone zdjęcia wykonano: sierpień 2010