miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gryfów Śląski.
Historycznie miasto leży na południowo-zachodnich rubieżach Dolnego Śląska. Położone na Pogórzu Izerskim, nad rzeką Kwisą i jeziorem Złotnickim, na Wzniesieniach Radoniowskich w połowie drogi między Jelenią Górą a Zgorzelcem. Miasto od swojej lokacji w XIII w. nosiło niemiecką nazwę Greiffenberg („gryfia góra”), występującą w rozmaitych formach ortograficznych: Griphenberch (1297), Greifenberge (1353, 1447), Creffenberg (1376). Nawiązująca do niej polska nazwa Gryfów utworzona została w 1945 r. Nie zachowały się dokumenty precyzujące okoliczności powstania miasta. Władze Gryfowa przyjmują obecnie, że jego lokacji dokonał w 1242 książę śląski Bolesław Rogatka, jednak część badaczy sądzi, że miasto założył w końcu XIII w. książę świdnicko-jaworski Bolko I. Po podziale księstwa śląskiego w 1248 teren dzisiejszego miasta wchodził bowiem początkowo w skład księstwa legnickiego Bolesława Rogatki, by ok. 1274 stać się częścią wydzielonego dla jego syna Henryka Grubego księstwa jaworskiego. Od 1278 r. jego władcą został Bolko, od 1290 r. przyjmując tytuł księcia świdnicko-jaworskiego, przy czym tereny dzisiejszego miasta zdążyły jeszcze wejść w skład krótkotrwałego księstwa lwóweckiego Bernarda Zwinnego (1281-1286). Osada została rozplanowana na nieregularnym kształcie zbliżonym do koła z obwarowaniami, prostopadłymi ulicami i rynkiem w środku. 23 sierpnia 1354 książę świdnicko-jaworski Bolko II nadał miastu szereg praw, które sporządzone zostały na podstawie prawa lwóweckiego. W 1368 Gryfów wraz z księstwem świdnicko-jaworskim przeszedł pod zwierzchność lenną króla Czech, by w 1392 wejść w skład bezpośrednio poddanych mu ziem dziedzicznych. Gryfowa nie ominęły zniszczenia wojen husyckich, które nękały miasto w latach 1427-1431. Epidemia w 1497 straszliwie spustoszyła miasto, pozostawiając przy życiu zaledwie 12 osób. Następne stulecie to okres dynamicznego rozwoju miasta, głównie dzięki rodzinie Schaffgotschów oraz produkcji i handlu płótnem lnianym[8]. Byli oni właścicielami Gryfowa i okolicznych miejscowości. W 1524 mieszczanie gryfowscy wznieśli okazały ratusz – symbol bogactwa miasta, oraz dwa kramy sąsiadujące z nim: solny i mięsny. Od 1525 w mieście odbywały się nabożeństwa ewangelickie, a protestantyzm szybko zdobył popularność wśród mieszczan. Pierwszym kaznodzieją protestanckim był od 1530 Jakub Steinbrecher. W 1526 tron czeski i władzę nad miastem księstwem świdnicko-jaworskim przejęli Habsburgowie. W tym okresie wybudowano w mieście winiarnię, a w 1542 podwyższono dzwonnicę. Pierwszy młyn powstał w 1544 z nakazu Hansa Schaffgotscha, a wraz z bratem Krzysztofem za Bramą Jeleniogórską postawili szpital. Rok 1562 to zawieszenie dzwonu odlanego przez lwóweckich ludwisarzy, a w 1581 gryfowski ratusz zyskał jedno piętro więcej. W późniejszym okresie (1589) wybudowano pierwszą w mieście aptekę. W 1654, po przywróceniu władzy Habsburgów po wojnie trzydziestoletniej, wszystkie kościoły protestanckie zostały zamknięte bądź przekazane katolikom, a wskutek zakazu budowę świątyń protestanckich mieszkańcy miasta zmuszeni zostali do uczęszczania na nabożeństwa do kościoła granicznego w Wieży Dolnej, położonej po drugiej stronie Kwisy, już na obszarze Łużyc Górnych. Kontakty handlowe, które zapoczątkował gryfowski burmistrz Hans Rother zapewniły na długi czas dobrobyt miastu dzięki wymianie handlowej m.in. z Holandią, Augsburgiem i Lipskiem. Po zajęciu Śląska przez Prusy w 1742 wprowadzona została w mieście tolerancja religijna; powstała szkoła ewangelicka. W czasie wojny siedmioletniej, w 1757, miasto zostało złupione przez wojska austriackie[10]. W 1764 gryfowskie zakłady uruchomiły produkcję adamaszku lnianego i tkanin. Okres wojen napoleońskich i Wiosny Ludów nie wpłynął na osłabienie znaczenia gospodarczego miasta. Rok 1783 przyniósł pożar całego miasta. Spłonęły słodownia, browar, budynki parafialne i ponad 120 kamienic miejskich. Miasto rozwinęło się gospodarczo dzięki uruchomieniu połączeń kolejowych z Jelenią Górą i Zgorzelcem (1865, zelektryfikowana 1922), Lubomierzem i Lwówkiem Śląskim (1884), Mirskiem i Jindřichovicami w Czechach (1885) oraz Świeradowem-Zdrojem (1909)[11]. W 1835 pojawiła się pierwsza lokalna gazeta, Greiffenberg-Friedeberger Anzeiger, jednak trwałym elementem życia społecznego okazał się dopiero Greiffenberger Anzeiger, wychodzący od 1874 aż do 1945[12]. Gryfów Śląski w 1927 posiadał najnowszą centralę telefoniczną firmy Siemens. Miejska Kasa Oszczędności w Gryfowie w latach 1919-1924 emitowała banknoty i monety gryfowskie. W 1929 pożar strawił wieżę ratuszową, która została odbudowana jako konstrukcja żelbetowa. Po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945 r. miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie i przekazane Polsce. W ramach rekwizycji majątku niemieckiego przez wojska radzieckie rozebraniu uległa m.in. trakcja elektryczna na linii Jelenia Góra – Gryfów – Lubań. Zlikwidowano wówczas także połączenie kolejowe między Gryfowem a Czechami. W latach 1945-1954 siedziba gminy Ubocze. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego. W 1986 r. przywrócona została trakcja elektryczna na linii Jelenia Góra – Gryfów – Lubań. W 1994 r. zlikwidowano linię kolejową do Lwówka Śląskiego[14], a później także do Świeradowa-Zdroju.
Ratusz został zbudowany w latach 1524-1551 w stylu renesansowym. W roku 1632 wzniesiono wieżę. Ratusz został przebudowany w okresie od 1743 do 1745, oraz w roku 1773, a w 1849 w związku z usunięciem z budowli pomieszczeń handlowych obiekt został częściowo pozbawiony barokowego wyposażenia wnętrz. W 1929 roku rozebrano górną część wieży zniszczoną w pożarze i zastąpiono ją nadbudówką z żelbetu. Decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 12 września 1964 roku ratusz został wpisany do rejestru zabytków. Ratusz jest budowlą wzniesioną na planie czworoboku, w układzie wielotraktowym, dwukondygnacyjną, nakrytą czterospadowym dachem mansardowym z lukarnami. Główne wejście do budynku umieszczone jest w podstawie wysuniętej ryzalitowo wieży. Nad portalem wmurowano płaskorzeźbę z herbem miasta, wykutą z okazji wzniesienia wieży ratuszowej. We wnętrzach ratusza zachowały się sklepienia kolebkowe i krzyżowe z lunetami. Obecnie ratusz jest siedzibą władz Gryfowa Śląskiego i straży miejskiej.
Kościół par. pw. św. Jadwigi z XV wieku, wybudowany w stylu późnogotyckim, przebudowany w XVI i XVII w. i w l.1925-26. Wewnątrz drewniany ołtarz z symbolami Cierpliwości, Roztropności, Nadziei, Sprawiedliwości i Męstwa, pochodzący z 1606 r. Po zamknięciu skrzydeł ołtarz upodobniony jest do monstrancji. Również cenne jest renesansowe epitafium rodziny Schaffgottschów, wykute w piaskowcu. Przedstawia ono naturalnej wielkości postacie zmarłych członków rodziny.
Fontanna miejska, ustawiona na rynku w 1908 r. z okazji uruchomienia wodociągów miejskich w 1905 r. w postaci kolumny z 4 gryfami u podstawy oraz blankami murów w zwieńczeniu, a także wykonanymi z brązu herbem miasta oraz rzeźbami nimfy morskiej Nereidy i Neptuna; przy kolumnie figury uczniów, również z brązu.
Zabytkowa zabudowa rynku (XVI, XVII w.)
