KÓRNIK

Kórnik
miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, nad Jeziorem Kórnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kórnik.

Na obecny Kórnik składają się dwa dawne miasta położone obok siebie w odległości 1 km:

• Bnin z prawami miejskimi od 1395 roku,
• Kórnik z prawami miejskimi od 1426 roku.

Pomiędzy tymi miastami znajduje się Prowent – obszar dworski, do 1934 odrębna jednostka administracyjna. Prowadzone w różnych częściach miasta badania wykopaliskowe wskazują na to, że w okolicach jezior przez kilkadziesiąt stuleci rozwijało się osadnictwo, najstarsze ślady pochodzą z V tysiąclecia przed naszą erą. Na początku epoki żelaza na półwyspie Szyja (Bnin) istniała jedna z największych osad obronnych w Wielkopolsce. W późniejszych okresach liczba takich osad i ich mieszkańców zwiększała się. W połowie X w. istniały także w okolicznych wsiach Kórnika i Bnina.

Za Mieszka I na półwyspie Szyja powstał obronny gród i podgrodzie. W XIII wieku zaczęły powstawać zalążki miasta na terenie Bnina, a od 1232 kasztelania bnińskia. Następnie Bnin stał się własnością rodu Łodziów. Około 1390 Władysław Jagiełło nadał Bninowi prawa miejskie. Od połowy XVII wieku znaczenie miasta Bnin malało na rzecz Kórnika. Pierwsze wzmianki o mieście Kórnik pochodzą z XII wieku. Był wówczas osadą wiejską pod władzą rodu Górków. W 1426 r. Mikołaj Górka wybudował drewniany łącznik zamku, natomiast ok. 1437 r. Łukasz Górka kościół parafialny. Ok. 1450 r. nastąpiła lokacja miasta na prawie magdeburskim. Po śmierci ostatniego członka rodu Górków (Stanisław Górka, zm. 1592), majątek przechodził kolejno w ręce rodu Czarnkowskich i Grudzińskich. W 1676 r. majątek kórnicki został kupiony przez Działyńskich, którzy władali nim przez dwa stulecia. W tym okresie nastąpił rozkwit rezydencji, miasta oraz okolicznych wiosek. Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka znacznie rozbudowała rezydencję, a także unowocześniła miasto sprowadzając do niego nowych mieszkańców, kupców i rzemieślników, którym nadała liczne przywileje. Od 1793 r. Wielkopolska należała do zaboru pruskiego jako prowincja o nazwie Prusy Południowe. Mieszkańcy Kórnika walczyli w powstaniach wielkopolskich w latach 1794 i 1806. W okresie zaboru właścicielem dóbr kórnickich był Tytus Działyński, który przebudował zamek, unowocześnił folwarki, utworzył bibliotekę oraz Arboretum Kórnickie. Za swoją działalność powstańczą i postawę patriotyczną zmuszony został do emigracji, a jego majątek został skonfiskowany. Jednak po wygranym procesie dobra wróciły w ręce Działyńskich, a Tytus Działyński zajął się działalnością wydawniczą. Następnym właścicielem Kórnika był Jan Kanty Działyński, który zebrał największą kolekcję drzew i krzewów w całej Polsce. Powiększył również zbiory biblioteczne, a także wspierał działania patriotyczne. Pod koniec XIX wieku majątek przejął Władysław Zamoyski. W dwudziestoleciu międzywojennym Kórnik i Bnin zamieszkane były przez ludność polską, niemiecką i żydowską. W Bninie była ludność tylko polska i niemiecka. W 1934 r. odebrano Bninowi prawa miejskie i w 1961 r. połączono administracyjnie z Kórnikiem. Obecnie trwają starania przywrócenie praw miejskich Bninowi. 20 października 1939 r. w ramach operacji Tannenberg przed kórnickim ratuszem rozstrzelano 15 mieszkańców – 6 osób z Kórnika, 2 z Bnina i Prowentu, 7 z okolicznych wiosek. Niemiecki pluton egzekucyjny składał się z 16 esesmanów z Einsatzkommando 11 pod dowództwem Heinza Graefe. Po salwie oficer dowodzący plutonem egzekucyjnym podchodził do leżących i strzałami z pistoletu dobijał dających jeszcze oznaki życia Polaków. Niemcy wywieźli również i wymordowali wszystkich mieszkańców pochodzenia żydowskiego, później zlikwidowali zabytkową bożnicę i cmentarz żydowski w Kórniku. Dla budynków miejskich i zabudowań zamkowych wojna nie przyniosła większych zniszczeń. Współcześnie miasto Kórnik jest atrakcyjne nie tylko dla turystów, ale także dla inwestorów. Powstają liczne firmy, głównie branży magazynowo-logistycznej i przetwórstwa rolno-spożywczego, m.in. produkcja surówek i przetworów warzywno-owocowych.

Miasto uzyskało prawa miejskie w 1395 r. i posiadało je do 1934 r. Na początku XV wieku powstał czytelny do dziś układ urbanistyczny miasta z rynkiem i siatką ulic. Zabudowa wypełniająca teren dawnego miasta pochodzi głównie z XVIII-XIX w. uzupełniona domami z pocz. XX w. Szczególnie uroczy jest małomiasteczkowy rynek z barokowym ratuszem.

Ratusz zbudowany w stylu neobarokowy w XIX wieku, murowany, odbudowany po pożarze i całkowitym spaleniu w 1909 roku, dwukondygnacyjny z używanym poddaszem. Na mansardowym dachu wieżyczka zwieńczona hełmem z iglicą. 

Kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych – gotycki kościół z neogotycką fasadą wzniesiony ok. 1437 roku, ufundowany przez ród Górków. Murowany z cegły, otoczony murem z dwiema dzwonnicami. Znajdują się tu trzy późnorenesansowe nagrobki Górków z XVI wieku, a także nagrobek Teofili z Działyńskich z XVIII wieku. W podziemiach mieszczą się krypty rodziny Działyńskich i Zamoyskich.

Zamek – jego początki sięgają średniowiecza. Obronna budowla otoczona fosą, dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. W połowie XVI wieku zamek rozbudowano i zwiększono jego funkcje obronne. W XVIII wieku Teofila z Działyńskich przeobraziła średniowieczny zamek w barokowy pałac. Zamek dzisiejszy kształt – neogotycki, o wyglądzie i charakterze nawiązującym do budowli obronnych – zawdzięcza Tytusowi Działyńskiemu. W murach zamku mieści się muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami, m.in. meble różnych stylów i epok, obrazy mistrzów polskich i europejskich, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra oraz zbiory etnograficzne i przyrodnicze z Australii i Oceanii. Jak głosi legenda: nocami po parku i zamkowych komnatach przechadza się Teofila z Działyńskich zwana "Białą Damą". Kórnicki zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym (nekropolią właścicieli) zostały uznane za pomnik historii. Zamek jest zaprojektowany w formie romantycznej rezydencji w stylu neogotyku angielskiego. Mury zamku zwieńczone są krenelażem, z wieżą od wschodu i basztami w narożach, wokół średniowieczne fosy i neogotycki most. W elewacji południowej "indyjska" wystawa środkowa, elewacja zachodnia z neogotyckim gankiem i tarasem, elewacja wschodnia z nietynkowaną kolistą wieżą. Po bokach dziedzińca zamkowego  3 oficyny z XVIII w., wozownia, między parkiem a brzegiem jeziora zabudowania dawnego folwarku zwanego Prowentem.

Barokowe oficyny zamkowe z XVIII wieku.

Jezioro Kórnickie jest atrakcyjne głównie dla wędkarzy i uprawiających sporty wodne. Bogate w różne gatunki ryb, z kąpieliskami i wypożyczalniami sprzętu wodnego. Organizowane są na nim rejsy statkiem Biała Dama. Niedaleko zamku znajduje się przystań pasażerska. W razie pięknej pogody atrakcja niebywała. Statkiem dopływa się do „Tawerny pod Żaglami”, gdzie można zjeść smaczną rybkę. Jezioro jest jednym z jezior Równiny Wrzesińskiej. Akwen ma 0,84 km kw. powierzchni i głębokość ok. 6 m. Charakteryzuje się niezbyt urozmaiconą linią brzegową. W ostatnich latach władze Kórnika postawiły na zagospodarowanie brzegu jeziora od zamku do Bnina. Zbudowano m.in. ścieżkę spacerowo-rowerową i ustawiono wiele ławek, na których można odpocząc i podziwiać widoki jeziora i panoramę Kórnika. 

Umieszczone zdjęcia wykonano: lipiec 2010