OŁAWA

Oława 
miasto we wschodniej części województwa dolnośląskiego, siedziba powiatu oławskiego oraz gminy wiejskiej Oława, leży nad rzekami Oławą, potocznie zwaną Oławką i Odrą.


Po raz pierwszy Oława została wymieniona w dokumencie z 1149 r. jako darowizna Piotra Włostowica dla opactwa św. Wincentego na podwrocławskim Ołbinie. Pół wieku później posiadaczem grodu został Henryk I Brodaty, rozpoczynając nad nim blisko pięćsetletnie władztwo Piastów śląskich. Na przełomie XII i XIII w. Oławie nadawano prawa miejskie, najprawdopodobniej na prawie średzkim. Zachowane dokumenty pozwalają przyjąć za datę takiej lokacji rok 1234, kiedy pojawia się w nich nazwa wójta, choć najstarsza zachowana pieczęć miejska jest o 100 lat starsza. Oława, która była dziedzictwem Piastów wrocławskich, a potem brzeskich lub brzesko-legnickich, w latach 1329–1526, jak cały prawie Śląsk, należała do Korony Czeskiej. Tylko przez krótki czas w latach 1358–1398 miasto znajdowało się we władaniu niezależnych od władzy czeskiej książąt piastowskich: Wacława I i Ludwika I. W 1526 r. cały Śląsk przeszedł we władanie austriackich Habsburgów; Oławą rządził już wówczas od kilku lat protestancki książę Fryderyk II, zięć króla Zygmunta Starego. W latach 1691–1734 rządy w Oławie sprawował najstarszy syn króla polskiego Jana III Sobieskiego – królewicz Jakub Sobieski, który otrzymał te ziemie poprzez małżeństwo z Jadwigą Elżbietą von Neuburg. W 1741 r. w wyniku rywalizacji o Śląsk pomiędzy Austrią i Prusami – miasto przeszło pod panowanie pruskie. Pierwsza połowa XIX w. to z jednej strony okres powstawania nowych lub zmodernizowanych obiektów miejskich i przemysłowych, z drugiej strony – wyburzania wielu zabytkowych budowli. W 1842 r. uruchomiono linię kolejową z Wrocławia do Oławy, co w poważnym stopniu przyczyniło się do rozwoju oławskiego przemysłu. Druga połowa XIX w. to już gwałtowny rozwój gospodarczy oraz przekształcenie Oławy w silny ośrodek przemysłowy. Ważną inwestycją była budowa nowoczesnego, stalowego mostu przez Odrę w 1898 roku. W tym okresie rozpoczęto również prace nad rozwojem sieci kanalizacyjnej miasta. W czasie I wojny światowej miasto nie doznało zniszczeń, choć na frontach zginęło 2,7 tys. mieszkańców powiatu. Inaczej potoczyły się wypadki podczas II wojny światowej – ostatnie miesiące działań wojennych doprowadziły do poważnych zniszczeń. Miasto utraciło wiele obiektów komunikacyjnych (wysadzono m. in. most przez Odrę), mieszkalnych i zabytkowych, a oławski przemysł został zniszczony w prawie 60%. Po 1945 r. Oława znalazła się w granicach Polski, a jej dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Do 1992 r. była siedzibą silnego garnizonu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej obsługujących pobliskie lotnisko wojskowe. Od 1999 r. miasto jest siedzibą powiatu w województwie dolnośląskim.






Ratusz - neoklasycystyczna budowla wzniesiona w roku 1823 według projektu Karola Schinkla. Budynek przebudowywano w latach 1910-1915, oraz w roku 1924. Obecnie ratusz jest siedzibą władz miasta oraz Izby Muzealnej Ziemi Oławskiej i biblioteki. Budynek został wzniesiony w 1823 roku według projektu znanego pruskiego architekta Karola Fryderyka Schinkla, z wykorzystaniem średniowiecznej wieży pochodzącej z poprzedniego ratusza. W latach 1910–1915 przebudowano wnętrze ratusza, niszcząc wiele jego zabytkowych cech. Kolejny remont miał miejsce w 1924 roku, kiedy to jedną z przylegających od strony północnej kamieniczek, przerobiono na klatkę schodową. W trakcie pierwszego powojennego remontu w 1958 do dwóch środkowych północnych kamieniczek dobudowano kondygnacje, rozbierając ich szczyty. Przeprowadzony w 2002 remont wieży i zegara rozpoczął wieloletni plan przywracania tego zabytku do świetności. W roku 2006 wyremontowano dach i odnowiono elewację, a w roku 2012 zakończono przebudowę ratuszowych wnętrz, finalizując tym samym kompleksowy remont budowli. Decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 20 listopada 1964 roku ratusz został wpisany do rejestru zabytków. Ratusz w Oławie jest trzykondygnacyjnym budynkiem wzniesionym na planie prostokąta i nakrytym dachem dwuspadowym. Przez całą fasadę przebiega płytki ryzalit, ujęty w boniowane pilastry i zwieńczony tympanonem. Kondygnacje są podzielone gzymsem kordonowym, a szczyty ścian zwieńczono gzymsem kostkowym[4]. Najstarszą częścią ratusza jest wieża, w dolnej części czworoboczna, wyżej ośmioboczna z tarczami zegarowymi, pomiędzy którymi są postaci: księżyca, koguta, śmierci i rycerza, poruszane mechanizmem zegara, pochodzącym z 1718 roku. Ponad zegarem przebiega galeria widokowa, a ponad nią jest trzykondygnacyjny barokowy hełm z dwoma prześwitami. Przed budynkiem stoi pręgierz, przeniesiony tam w roku 1935 z pl. Piastów. Obecnie ratusz jest siedzibą władz miasta Oławy oraz Izby Muzealnej Ziemi Oławskiej i biblioteki.




Kościół MB Pocieszenia (XIII w., rozbudowany XVI, XVII i XIX w.) - pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1201 r. Ze źródeł nie wynika jasno, czy chodzi w nich o jeden obiekt pod wezwaniem św. Olawa kościół MBP Błażeja (patron tkaczy walońskich) i św. Świerada (jeden z pierwszych świętych słowiańskich, żyjący m.in. w okolicach Oła­wy), czy też o dwa zupełnie różne kościoły zbudowane obok siebie, z których przetrwał tylko jeden (od XIII w.). Jego najstarszą częścią jest gotyckie prezbiterium z ok. 1300 r. nakryte gwiaździstym sklepieniem w XV w. oraz dolna część wieży z zakrystią. Do prezbiterium przylega późniejsza, renesansowa tylna część, która została wzniesiona w latach 1587-89 przez Bernarda Niurona. W 1634 r. pożar strawił część budowli (jak całe miasto podpalone przez płk. Rostocka), a odbudowana kilka lat później - została splądrowana przez Szwedów. Przez kolejne 50 lat wyposażano wieżę w dzwony i hełm z gałką, proporcem i krzyżem obłożonych dukatowym złotem. Pierwszy, największy dzwon, pochodzi z 1679 r.,  dwa  pozostałe – średni i mały z 1694r. W 1881 piorun zniszczył późnorenesansową wieżę; odbudowana już w stylu neogotyckim w 1886 r. stoi do dziś (wysokość 61,8m). Organy kościelne pochodzą z początku XVII w.



Kościół pw. św. Piotra i św. Pawła z XIX w. - kościół powstał w latach 1833-35 wg projektu Karola Fryderyka Schinkla. Przebudowywany w latach 1928 (odbudowa po pożarze) i 1938. Z najstarszej części do dziś zachowało się tylko prezbiterium. Nakrywa je obecnie gwiaździste sklepienie z XV w. Obecna trójnawowa PiPbudowla powstała w latach 1834-1835 z przebudowy sali rycerskiej na zamku piastowskim . Współtwórcą projektu kościoła był berliński architekt Fryderyk Schinkel. Z roku 1655 zachował się dzwon z herbem piastowskim. Z 1836 pochodzą stacje Drogi Krzyżowej, a z drugiej połowy XIX wieku neobarokowy prospekt organowy. Kościół parafialny znajdujący się w środku północnej pierzei Placu Zamkowego, w miejscu dawnego środkowego skrzydła zamku, tzw. gmachu Chrystiana. Powstał z przebudowy reprezentacyjnej sali zamku w latach 1834-35 i służył miejscowym katolikom zastępując ich wcześniejszą kaplicę, która od połowy XIV wieku mieściła się w północnym skrzydle kompleksu zamkowego.



Wieża ciśnień - miejska wieża ciśnień wybudowana wraz z zespołem wodociągów ok. 1910 roku. Zbudowała ją firma braci Huber z Wrocławia. Firma ta specjalizowała się w budowie konstrukcji żelbetowych (jej dziełem są m.in. most Śląski na Odrze, hala targowa we Wrocławiu). Wieża została wyłączona z eksploatacji w 1988 r.




Zamek Sobieskich - budowla renesansowo-barokowa, wybudowana w miejscu dawnego gotyckiego zameczku myśliwskiego księcia Ludwika I z końca XIV wieku jako trzeci z kolei oławski obiekt zamkowy (pierwszy, siedziba kasztelanii, istniał w południowo-wschodniej części grodu do czasu wojen husyckich). Budowlę w stylu renesansowym rozpoczął w 1541 mistrz Jakub z Mediolanu (prawdopodobnie o nazwisku Parr, budowniczy zamku w Bolkowie), a kontynuował ją od 1588 roku roku również Włoch, Bernard Niuron. Dzisiaj, po wielu przebudowach, ta część zamku jest plebanią kościoła pod wezwaniem świętych Apostołów Piotra i Pawła. Przebudowie uległ cały obszar gotyckiego zamku, z nieistniejącymi już skrzydłami zachodnim i północnym, gdzie znajdował się kościół zamkowy. Wieża kościelna, ostatni fragment północnej zabudowy, zawaliła się pod koniec lat. 70. XX wieku. Za rządów Jakuba Sobieskiego zamek otrzymał nowe wyposażenie wnętrz i miał bardzo prestiżowy charakter. Po opuszczeniu Oławy przez królewicza w 1734 roku obiekt zaczął podupadać. Za czasów pruskich był tu lazaret i piekarnia. Najbardziej zdewastowany gmach Chrystiana rozebrano i w latach 1833-1835 powstał w jego miejsce kościół katolicki według projektu Karla Friedricha Schinkla, natomiast kościół w północnym skrzydle przerobiono na browar. W czasie II wojny światowej najbardziej ucierpiał gmach Luizy. Odbudowano go na początku lat. 60. na siedzibę powiatu. Aktualnie mieści się w nim Urząd Miejski, chociaż od czasów najdawniejszych siedzibą władz miejskich zawsze był oławski ratusz.























Umieszczone zdjęcia wykonano: listopad 2015