KADYNY

Kadyny
wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Tolkmicko. Miejscowość z przystanią morską.

Kadyny położone są nad Zalewem Wiślanym, około 23 km od Elbląga, na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej i Rezerwatu Kadyński Las. Miejscowość znajduje się na trasie Kolei Nadzalewowej. W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kadyny, od 1994 po przekształceniu jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Kadyny. W 2009 została zlikwidowana.Według legendy nazwa miejscowości pochodzi od imienia własnego pruskiej księżniczki Kadyny – domniemanej założycielki Kadyn. Nazwa Kadyny ma swoje potwierdzenie tylko w legendzie, jednak wiadomo, że Krzyżacy przejęli ją od Prusów. Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946.Na wzniesieniach Wysoczyzny Elbląskiej w czasach średniowiecznych znajdował się gród staropruskiego plemienia Pogezanów, który został podbity przez Krzyżaków. W pobliżu ruin grodziska zakon założył wieś Kadyny, gdyż doceniono strategiczne położenie grodu i piękno okolicy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1255 roku. Kadyny były siedzibą komornictwa, a później okręgu leśnego, który podlegał komturowi elbląskiemu. Znajdował się tu folwark krzyżacki i zameczek myśliwski. Obronny dwór krzyżacki powstał w XIII wieku. W 1431 roku właścicielem Kadyn w został Jan Bażyński, który dobra te otrzymał w zamian za długi zakonu. W roku 1605 ostatni z Bażyńskich – Ludwik Bażyński z żoną Anną z Białobłockich sprzedali Kadyny miastu Elblągowi. W 1682 roku właścicielem Kadyn został Jan Teodor Schlieben. Po jego śmierci w 1695 roku dobra kadyńskie odziedziczył jego najstarszy syn Ernest Zygmunt Schlieben, który odsprzedał wieś Stanisławowi Samuelowi Działyńskiemu (staroście kiszewskiemu). Kadyny odziedziczył po nim Jan Ignacy Działyński, od którego młodszy syn Jana Teodora Schliebena – wojewoda inflancki Jan Wilhelm Schlieben – odkupił miejscowość. W 1786 roku wieś kupił pruski generał hrabia Wilhelm von Schwerin. Następnie w 1799 roku Kadyny przeszły w posiadanie ówczesnego kanonika kapituły warmińskiej Ignacego Stanisława Matthy. Miejscowość była jeszcze kilkukrotnie sprzedawana (właścicielem była m.in. rodzina Struensee). Od 1817 roku jej właścicielem był kupiec elbląski Daniel Birkner, a od 1827 jego syn Eduard Birkner. W połowie XVIII wieku w miejscu pruskiego grodziska powstał klasztor franciszkanów. Eduard Birkner zapisał wieś w testamencie cesarzowi Wilhelmowi II, którego własnością stała się 15 grudnia 1898 roku. Cesarz Wilhelm nakazał budowę w Kadynach letniej rezydencji cesarskiej. Nabycie Kadyn przez cesarza spowodowało wielki rozwój wsi. Nowy właściciel nakazał odbudowę majątku i budowę nowej wsi według projektów architektów berlińskich w tzw. Ordensstil (z niem. styl zakonny). W latach 1902–1905 wybudowano szkołę. Z polecenia cesarza w 1905 roku powstała w miejscowości manufaktura ceramiczna, specjalizująca się w produkcji majoliki na potrzeby dworu. Wykonano z niej również ceramiczne ozdoby na Drodze Królewskiej w Gdańsku, a kadyńskie wyroby doceniano w kraju i za granicą. Po I wojnie światowej produkcja została rozszerzona i miała charakter komercyjny. Duże pokłady gliny przyczyniły się do powstania cegielni. Od roku 1937 do 1944 w Kadynach rezydował wnuk Wilhelma II, ks. Ludwik Ferdynand ze swą liczną rodziną. W 2015 r. w Kadynach została ustalona przystań morska.

Pałac pochodzi z 1688 r. Jest to pałac barokowy. Budynek wzniesiony został na planie prostokąta, frontem zwrócony na północ. Podpiwniczony, parterowy z mieszkalnym poddaszem pod mansardowym dachem z facjatkami, z piętrowymi pseudoryzalitami od frontu i ogrodu, zwieńczonymi trójkątnie oraz parą jednoosiowych skrajnych ryzalitów od frontu. Niegdyś symetryczna, dziewięcioosiowa fasada została poszerzona od wschodu o jednoosiową przybudówkę i łącznik. W tympanonie szczytu ryzalitu frontowego umieszczona jest bogata dekoracja heraldyczna z czasów przebudowy przeprowadzonej na pocz. XIX w. Głównym motywem dekoracyjnym są herby von Schwerina i jego żony. Park krajobrazowy z końca XVIII w. Założenie o czytelnej kompozycji przestrzennej, z zachowanym starodrzewem, stawami, kaskadami, altanami i grotami. Na sąsiednim wzgórzu znajduje się neogotyckie mauzoleum Birknerów.

W skład zespołu pałacowego wchodzą: