NAGŁOWICE

Nagłowice
wieś w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Nagłowice.

Pierwsza wzmianka o Nagłowicach pochodzi z 1269 r. Wówczas to książę Bolesław Wstydliwy nadał wojewodzie krakowskiemu Sulkowi trzy łany ziemi w Nagłowicach i Łątczynie. Sulko oddał te łany klasztorowi jędrzejowskiemu, w zamian za części w Krzesławicach. W 1369 r. Kazimierz Wielki wydał przywilej na założenie miasta Przyrowa wywodzącemu się z Nagłowic Jakubowi Rechickiemu. Na początku XV w. Nagłowice znalazły się w posiadaniu Rejów. Wśród walczących pod Grunwaldem Jan Długosz wymienia Jana Reja z Nagłowic (Johannes Rey de Naglowycze de armis Okscha). W 1434 r. wieś była własnością Jan Reja, sędziego sandomierskiego. Jego syn Mikołaj, pisał się na Nagłowicach i Topoli. W 1465 r. wziął on w zastaw wsie Żerniki i Brzeźno za 1000 czerwonych złotych. Po jego śmierci przed 1497 r., wieś przeszła na własność jego żony Barbary oraz synów Piotra i Stanisława. Piotr jako dziedzic Nagłowic wymieniony został jeszcze w źródle z 1537 r. Jego brat Stanisław przeniósł się na Ruś i osiadł w Żurawnie nad Dniestrem. Synem Stanisława był poeta Mikołaj Rej, który odziedziczył Nagłowice po swym wuju Piotrze. W aktach z 1545 r. występuje on już jako dziedzic Nagłowic. Siedziba ta stała się centrum gospodarczej działalności Reja. Poeta skupował okoliczne wsie, w 1554 r. na gruntach wsi Tworowa założył miasto Oksza (współcześnie Oksa). Po śmierci Mikołaja posiadłość odziedziczyli jego synowie. Nie wiadomo jak długo Nagłowice pozostawały w posiadaniu Rejów. W drugiej połowie XV wieku w Nagłowicach powstał kościół i parafia. Między 1540, a 1550 r. kościół został zmieniony przez Mikołaja Reja na zbór kalwiński. O zborze pisał biskup Jerzy Radziwiłł, który wizytował Nagłowice między 1596, a 1598 r. Nie jest znana data przywrócenia świątyni katolikom. W 1734 r. wzniesiono nowy kościół drewniany. W 1784 r. wieś stała się własnością rodziny Walewskich. W 1798 r. Antoni Walewski, podperfekt jędrzejowski, a później gubernator kielecki, wybudował w Nagłowicach dwór. Założył tu również park. Po Walewskich, dobra przeszły na własność rodziny Kosickich.

Zespół dworsko-pałacowo-parkowy - w skład zespołu wchodzą: dwór, pałac, stajnia, spichlerz, czworak oraz park.

Dworek Mikołaja Reja - jest to budynek parterowy, dwutraktowy, z mieszkalnym poddaszem, zbudowany na planie wysłużonego prostokąta. Od frontu i z tyłu (kierunek wschód-zachód) czterokolumnowe ganki. Wystawki w dwuspadowym dachu. Wnętrze rozplanowane jest regularnie, z wejściem i ścieżką pośrodku elewacji frontowej. Gładkie płaszczyzny ścian wzbogacone są profilowanymi opaskami okien. Wielki prosty dwuspadowy dach(aktualnie kryty blachą, niegdyś gontem) nadaje budynkowi proporcje charakterystyczne dla architektury dworskiej. Dwór w skromnej, klasycznej architekturze stanowił charakterystyczny w królestwie Polskim Kongresowym typ siedziby ziemiańskiej. Dworek wybudowany został prawdopodobnie w latach 1798-1800. Jak wyglądał pierwotnie nie wiadomo - przekształcono go w XIX w. kilkakrotnie. Budowniczym był Kacper Walewski herbu Kolumna, poseł na Sejm Czteroletni. Kacper Walewski z racji spełnianych funkcji był postacią popularną. Nowo wybudowany dworek gościł zatem wielu znakomitych ówcześnie ludzi i w krótkim czasie stał się jednym z ważniejszych ognisk życia towarzyskiego okolicy. Kacper Walewski zmarł w 1806r., natomiast jego żona Maria z Dąbskich Walewska gospodarowała w Nagłowicach od 1832 r. W tym czasie otoczyła dworek parkiem sadząc modrzewie, lipy i graby. W wyniku działów rodzinnych w 1853 r. Nagłowice nabył senator Kosicki z Koszyc i Zakrzowa, żonaty z Marią z Walewskich. Rodzina Kosickich mieszkała w Naglowicach w czasie Powstania Styczniowego. W 1878 r. Nagłowice dziedziczył Józef Kosicki, Zdolny gospodarz i administrator. Powiększył on dworek, założył nowy park, ufundował kościół i wytyczył cmentarz. Dzieci Józefa Koscickiego sprzedały Nagłowice w 1914 r. księciu Januszowi Radziwiłowi. W 1928 r., na mocy działów familijnych, Nagłowice otrzymał książę Michał Radziwił i połączył się ze swoimi dobrami - Oksą i Chyczą. W okresie międzywojennym książę wybudował obszerny pałac, który połączył z dworkiem Walewskich. Po zakończeniu II wojny światowej majątek rozparcelowano (ok 270 ha). Do listopada 1945 r. pałac i dworek był w posiadaniu Związku Literatów Polskich. Przebywał tu również Paweł Jasienica. Kolejnym wieloletnim lokatorem był Państwowy Dom Dziecka, który zagospodarował dla siebie dwa obiekty. Z okazji 400-lecia śmierci Mikołaja Reja, w 1969 r., w dawnym dworku Walewskich zorganizowano Izbę Pamięci "Ojca literatury polskiej". W miejscu stojącego od 1953 r. obelisku (na tej samej bazie) ustawiono popiersie poety wykończone przez rzeźbiarkę Barbarę Zbożynę. Fundatorem pomnika był Amerykani, wykładowca na wydziale polonistyki Uniwersytetu Bleemington - profesor James Sohnort. Uporządkowano również park i aleję starych dębów. W 1977 r. Dom Dziecka odebrał nowo wybudowany blok gdzie przeniesiono kuchnię i jadalnię mieszczące się dotychczas w dworku. Przystąpiono do remontu pałacu Radziwiłów, a dworek uległ dalszej dewastacji. Dopiero w latach 80-tych, po gruntownej renowacji, od września 1988r. do świeżo wyremontowanych pomieszczeń dworku przeniesiono Gminną Bibliotekę Publiczną, która wraz ze stałą wystawą biograficzno - literacką zapoznającą z życiem i twórczością Mikołaja Reja, przyjęła nazwę "Dworek Mikołaja Reja" w Nagłowicach.













Pałac Radziwiłłów - budynek pałacu ustawiony jest prawie pod kontem prostym i w pewnym oddaleniu od dworku. Jest to piętrowa budowla zbudowana na planie prostokąta. Od strony północnej nad wejściem głównym wznosi się monumentalny portyk czterokolumnowy. Do wejścia prowadzą wysokie półkoliste schody. Okna rozmieszczone są symetrycznie. Piętro budynku jest nieco węższe od parteru, a pomiędzy nimi biegnie okalający cały budynek gzyms pokryty, podobnie jak dwuspadowy dach, blachą. Taka konstrukcja sprawia wrażenie, jak gdyby wyższa kondygnacja została wkomponowana w dach niżej. Obecnie w budynku mieści się Dom Dziecka a podczas mojej wizyty pałac był remontowany.





Park angielski założony na przełomie XVII w. i XVIII w., cenny ze względu na pięć starych dębów, choina kanadyjska, orzech szary, wiązy, modrzewie i wyjątkowe na terenie Polski perukowce podolskie.







Umieszczone zdjęcia wykonano: lipiec 2011